Afval en dorre bladeren

---

De lucht is stil geworden, vast; je krijgt het gevoel dat hij zou kunnen krom trekken als een ijzeren plaat.

---

Afval en dorre bladeren is een boek van de populaire Colombiaanse schrijver Gabriel García Marquez oorspronkelijk gepubliceerd in 1955 en nogmaals in 1972. Het is een relatief en onbekend werk van de Nobelprijswinnaar waarin hij experimenteert met thema’s en stijlen die herkenbaar zijn in zijn latere werken. Het boek speelt zich af in het dorp Macondo dat gesticht is door een aantal families op de vlucht voor oorlogsgeweld. Het is een dorp wat in veel van Marquez zijn boeken een rol speelt. We luisteren naar drie monologen, van een oude kolonel, van zijn dochter Isabel en van haar zoon, uitgesproken tijdens de dodenwake in 1928 van een zonderlinge Franse arts in Macondo.

Elk van de monologen duikt diep in het leven van de verteller en er ontstaat een levendige en gedetailleerde wereld. Het alledaagse en wonderbaarlijke vloeien naadloos samen in de monologen en ook de monologen komen steeds weer samen in gelijk uitgesproken zinnen, bijvoorbeeld: ‘Het is woensdag in Macondo’. De titel zegt het al, de monologen beschrijven de vergankelijkheid en het verval wat centraal staat in het dorp door de komst van de Bananenmaatschappij. De oude kolonel, zijn dochter Isabel en haar zoon worstelen met hun ambities en de harde realiteit van hun bestaan.

In het dorp maken ze de komst van de Bananenmaatschappij mee. Het dorp bloeit op, er komt zelfs een bioscoop, en tegelijkertijd sterft het af als de dorre bladeren. Het is een cyclus die met de komst van de Europeanen in Zuid-Amerika op meerdere plaatsen te zien is. De monologen weerspiegelen de politieke en sociale onrust met subtiele verwijzingen naar de reële historische context van Colombia in de midden twintigste eeuw. In latere boeken van Marquez is dit nog nadrukkelijker aanwezig, maar ook hier ontstaat dit beeld al. Dit maakt het boek niet alleen een literair werk maar ook een document dat inzicht geeft in de culturele en historische achtergrond van het land.

In Macondo zijn de inwoners niet verzot op vreemdelingen, zeker niet op een zonderlinge vreemdeling als de Franse arts die weigert te helpen als ze hem nodig hebben. Samen vertellen de drie monologen een geschiedenis die begint wanneer een vreemde Franse dokter in het dorp verschijnt en die eindigt wanneer hij zich heeft opgehangen. “De rozemarijn leek gewurgd te worden door de verblindende helderheid van het septemberlicht, door het slaapverwekkende van de krekels, door het hijgen van de mannen die in de buurt een deur probeerden weg te halen.” We maken ook kennis met de complexiteit, tragiek van de vertellers. Gevangen tussen verlangens en de beperkingen die de omgeving hen oplegt laten droom en werkelijkheid met elkaar botsen.

De cyclus is ook in de personages en de familiedynamieken te zien die Marquez beschrijft in onder andere Afval en dorre bladeren. Heilig overtuigd van de eeuwige kringloop, de onontkoombaarheid van het noodlot, de nuchterheid over alles wat nieuw is en de wetmatigheid van straf na de zonde. Ook de zinloosheid en bijna lusteloosheid van opstand in een dorp, om op te komen voor dat wat voor hun belangrijk is, dat speelt een rol. “Ik zal hier blijven zitten, helemaal kapot, tot aan de dag des oordeelsvorming. Dat wil zeggen, als tegen die tijd de termieten mijn stoel niet hebben opgevreten.” En in dit geloof worden ze nog gevoed door de pastoor van het dorp die zijn preken niet baseert op het evangelie maar op de weersvoorspellingen in de Bristolalmanak.

Het is een van de eerst geschreven boeken van Marquez en hij experimenteert met verschillende technieken. Zijn kenmerkende magisch realisme is al zichtbaar, hoewel minder nadrukkelijk aanwezig dan in zijn latere boeken. De beschrijvingen zijn rijk en poëtisch en hij gebruikt de omgeving vaak als een spiegel van het verhaal en de innerlijke staat van de personages. “Alles lijkt verwoest te zijn sinds we de rozemarijn en de nardus niet meer verzorgden, sinds de onzichtbare hand het kerstservies liet barsten in de kast en ervoor zorgde dat de motten zich volvreten aan de kleren die niemand meer aantrok.” Zijn vermogen om emoties uit te drukken door middel van rijke metaforen en gedetailleerde observaties van het alledaagse leven is een van de meest opvallende aspecten van zijn schrijfstijl in dit boek.

Ik vond het een heerlijk boek om te lezen, ik droom weg op de poëtische stijl van Marquez. Toch mis ik hier als fan van zijn boeken het magische realisme nog waar hij hier nog minimaal mee experimenteert. Toch zijn de verhalen meeslepend en raken ze door de diepgaande emotionele beschrijvingen van Marquez. En zijn genialiteit is hier al meer dan duidelijk! Het is een must-read voor de fans van Marquez en de liefhebbers van Latijns-Amerikaanse literatuur. Dit boek is een getuigenis van Marquez' literaire zoektocht en experimenten die de weg vrijmaakten voor zijn latere successen. Het is een eerbetoon aan zijn schrijfvaardigheid en een bewijs van zijn diepe verbondenheid met de culturele en sociale vraagstukken van zijn tijd. Zeker een aanrader dus! En om positief af te sluiten:
“En voordat wij doorhebben wat er gebeurt, barst het licht de kamer binnen, achterover tuimelend, krachtig en volmaakt, omdat ze de steun hebben weggehaald die het gedurende tweehonderd jaar overeind hield met de kracht van tweehonderd ossen, en nu valt het licht achterover de kamer binnen, terwijl het bij zijn tomeloze val de schaduw van de dingen meesleurt.”

Afval en dorre bladeren van Gabriel García Marquez, vertaald door C.A.G. van den Broek en uitgegeven door Meulenhoff in 1974.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---