Ik pak graag een boek uit de boekenkast wat mij op dat moment aanspreekt of waar ik zin in heb en daarbij onderzoek ik meestal niet waar het boek over gaat. Ik begin gewoon lekker met lezen en laat mij verrassen en dat is zeker gelukt bij het boek ‘Een kamer voor jezelf’ van Virginia Woolf. ‘Een kamer voor jezelf’ is het zevende fictieve boek wat Virginia Woolf in 1929 uitbrengt en waarmee ze een statement maakt voor de vrouwelijke schrijfster. Ze maakt met dit boek alle verwachtingen die ik van haar heb waar en ik heb het met heel veel plezier, interesse en verwondering gelezen.

“Als het om boeken gaat, weet iedereen dat het lastig is om er een waarderingsetiket op te plakken dat niet loslaat.”

Uiteraard heb ik bepaalde beelden en verwachtingen bij boeken van Virginia Woolf, of zoals zij het noemt, een waarderingsetiket. Dit boek is echter een feministisch essay en die had ik niet zien aankomen. En dat terwijl ‘Een kamer voor jezelf’ vaak wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke werken in de feministische literatuur.
Het essay is gebaseerd op een reeks lezingen die Woolf gaf aan vrouwelijke studenten aan de universiteit van Cambridge, een enscenering die in de introductie door Woolf wordt geschetst. Het essay onderzoekt en stelt belangrijke vragen bij de ontplooiing van vrouwelijke kunstenaars, specifieker schrijfsters. Ze maakt het belang van de maatschappelijke bijdrage van vrouwen duidelijk. Ze schetst ook de maatschappelijke beperkingen vanuit de historie tot in de toekomst die vrouwen hebben en mogelijk gaan weerhouden van artistieke en intellectuele vrijheid.

De stelling die Woolf aanneemt in het boek is relatief simpel en tegelijkertijd metaforisch; een vrouw heeft geld en een eigen kamer nodig om in te schrijven. “Als de vrouw wilde schrijven, moest ze dat in de gezamenlijke huiskamer doen.” Ze heeft de vrijheid, ruimte en tijd alleen nodig, een plek voor haarzelf, om haar artistieke en intellectuele werk te ontplooien. Vanuit historie benadrukt Woolf hoe eeuwen van economische onafhankelijkheid en zorg voor het gezin en andere maatschappelijke verwachtingen vrouwen ervan hebben weerhouden om hun potentieel te benutten.

Woolf belicht deze stelling vanuit verschillende oogpunten. In haar argumentatie verweeft ze onder andere persoonlijke observaties en historische analyses. De redenatie komt daarmee ook vanuit haar eigen perspectief, het perspectief van een welgestelde, witte vrouw in een specifiek tijdperk, is gestoeld. Dit kleurt het essay uiteraard wel. Maar met dit perspectief geeft dit boek een fantastisch inkijkje geeft in het leven en denken van Woolf. Ook belicht ze alle kanten met respect voor iedereen, zoals de rol van de man in de artistieke en intellectuele vrijheid van de vrouw. “Om een kunstwerk tot stand te brengen, moet er geestelijke samenwerking plaatsvinden tussen de vrouw en de man.”

Om haar punt duidelijk te maken komt ze met het hypothetische karakter van Judith Shakespeare, de fictieve zus van William Shakespeare. “Vrouwen hebben de afgelopen eeuwen dienstgedaan als spiegels met de magische en verrukkelijke macht mannen twee keer zo groot als hun natuurlijke afmeting te laten reflecteren. Zonder die macht zou de aarde waarschijnlijk nog steeds uit moeras en oerwoud bestaan.” Woolf gebruikt dit voorbeeld om te illustreren hoe een even getalenteerde vrouw als Shakespeare, door sociale en culturele beperkingen, nooit de kans zou hebben gekregen om haar genialiteit te tonen.

Ik vond ‘Een kamer voor jezelf’ heerlijk lezen. Woolf schrijft speels, soms ironisch en veelal poëtisch. Prachtige beschrijvingen en metaforen sieren de pagina’s in een rijk woordenspel. Ze wisselt moeiteloos tussen fictieve verhalen, autobiografische reflecties en filosofische analyses. Haar fantastische beschrijvingen van de natuur, maar ook diners dienen hun doel in het beargumenteren van haar standpunt. “En wat geven we vrouwelijke kunstenaars te eten?” Woolf daagt ons als lezers intellectueel uit zonder belerend te zijn. Onder haar speelse lichtheid schuilt een scherpe kritiek op patriarchale structuren. Haar karakteristieke stijl, die scherpzinnigheid en poëtische kracht combineert, maken het een toegankelijk essay zonder de kracht van haar argumenten tekort te doen.

Toen ik in de introductie las dat het een feministisch essay is, keek ik er tegenop om het te lezen omdat ik vaak ervaar dat feminisme een polariserend effect heeft. Deze aanname van mij haalt Woolf volledig onderuit. “Het zou doodzonde zijn wanneer vrouwen schreven en leefden als mannen of op mannen leken, want als twee verschillende seksen als niet overdreven veel is gezien de veelomvattendheid en verscheidenheid van de wereld, hoe zouden we het dan maar met één moeten redden?” Ze laat mij hier zien hoe het ook kan waarbij ze met respect voor de man een ontzettend krachtig statement maakt voor de vrouw.
Haar humor, lichtheid en beeldende woordenspel maken het luchtig en vrij om te zoeken naar het samenkomen van man en vrouw in kunst in haar wens voor de toekomst van de maatschappij. “Er is geen maatstaf, netjes in stukjes van een centimeter verdeeld, waarmee je de kwaliteit van een goede moeder, de toewijding van een dochter, de trouw van een zusje of de kundigheid van een huishoudster kunt meten.” Een maatschappij waarin mannen en vrouwen beide hun intellectuele en kunstzinnige bijdrage in vrijheid kunnen leveren. Ze onderbouwt dit vanuit diverse hoeken en voegt hier krachtige fictieve verhalen en metaforen aan toe.

De vraag die Woolf haar lezers stelt ter overweging is hoeveel grootse literaire werken en kunstwerken verloren zijn gegaan omdat getalenteerde vrouwen niet de ruimte en mogelijkheden hadden om te schrijven en werken aan hun kunst. “Maar dit zijn lastige vragen die in de schemering van de toekomst liggen.” Woolf roept ons op om na te denken over hoe gender, klasse en andere vormen van ongelijkheid iemands artistieke en intellectuele mogelijkheden beïnvloeden.
De restricties op kunst en uitingen van kunst spelen hierin mee. “Doe uw bibliotheek op slot als u dat nodig vindt; maar er is geen hek, geen slot, geen grendel waarachter uit de vrijheid van mijn geest kunt opsluiten.” Haar pleidooi voor een samenleving waarin iedereen de kans krijgt om zijn of haar talenten te ontwikkelen, blijft een krachtige oproep.

Deze verrassing heeft mij absoluut verwonderd. Ik vond het een fijn boek om te lezen, een mooie kennismaking met Virginia Woolf en een uitdagend en inspirerend werk dat zijn plaats als klassieker van de feministische literatuur meer dan verdient. Haar essay is een pleidooi voor een wereld waarin iedereen toegang heeft tot de middelen en ruimte om zijn of haar intellectuele en artistieke potentieel te verwezenlijken. Een pleidooi wat nog altijd relevant en inspirerend is.

“Ik hoop dat u linksom of rechtsom over genoeg geld zult beschikken om te reizen en niets te doen, om de toekomst of het verleden van de wereld te overdenken, om te dromen over boeken en op straathoeken rond te hangen en de vislijn van uw gedachten diep in de stroom neer te laten.”

Een kamer voor jezelf van Virgina Woolf, vertaald door Monique ter Berg en uitgegeven door Uitgeverij Chaos in 2018.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

Tezer Özlü, een iconische stem uit de Turkse literatuur, schreef met ‘De kille nachten van de jeugd’ een aangrijpende, poëtische roman. Ze heeft het heel bewust als roman gepubliceerd, toch lijkt het dicht bij een autobiografie te liggen. Net als haar hoofdpersoon worstelde Özlü met depressie en bracht ze tijd door in psychiatrische instellingen. Haar ervaringen met de Turkse samenleving, evenals haar affiniteit met Europese literatuur, zijn prominent aanwezig.
Dit boek, oorspronkelijk gepubliceerd in 1980, was het debuut van Özlü. Het weerspiegelt een rauw en eerlijk beeld van de worstelingen van een vrouw die probeert haar eigen stem te vinden in een wereld die doordrenkt is van patriarchale structuren en mentale kwetsbaarheid.

Het boek beschrijft fragmentarisch de mentale worsteling van een jonge vrouw in een patriarchale maatschappij en politiek onrustig klimaat. We volgen de worsteling van het leven waarin ze balanceert tussen geestelijke vrijheid en de beperkingen van haar omgeving. Het verhaal speelt zich af in psychiatrische instellingen, verstilde huizen waarin Özlü’s hoofdpersonage worstelt met haar identiteit, depressie en een verlangen naar ultieme vrijheid en geluk. “Wat een immens geluk om een ander leven in te stappen.” In flashbacks en beschouwende passages leren we over haar jeugd, de band met haar familie, de steun van vrienden en haar zoektocht naar betekenis in een leven dat vaak leeg aanvoelt.

Özlü wisselt haar korte, krachtige zinnen af met poëtisch beeldende beschrijvingen die een emotionele lading dragen. Haar taalgebruik is direct, maar bevat voor de oplettende lezer een diepe symboliek die de ruimte laat voor interpretatie. De fragmentarische opbouw van het boek versterkt het gevoel van desoriëntatie, wat je als lezer een goede ervaring geeft van haar chaotische gedachten.
De fragmentarische stijl zorgt er ook voor dat in een dit korte boek weinig detail naar voren gaat en het voor de lezer minder goed te volgen is. Het mist daarmee voor mij diepgang die wel in de thematiek heel mooi naar voren kan komen. Het is verwarrend en ontoegankelijk door de fragmentarische stijl.
De tijd loopt kris kras door elkaar. “Het leven wordt voor ons gezet als een vreemd element dat nu enkel begrepen en verstaan dient te worden, maar waarvan het beleven, het afdalen in de realiteit is uitgesteld tot later jaren.” Het zorgt er echter voor dat wie de roman leest begrijpt dat het moment dat wordt beleefd niet per se het heden hoeft te zijn.

De sfeer in het boek is onmiskenbaar melancholisch, maar niet zonder schoonheid. De beschrijvingen van de natuur, de stad en het innerlijke leven van de protagonist zijn rijk en beeldend. Je dwaalt door een droomlandschap waarin de grenzen tussen realiteit en verbeelding vervagen.

Voor de hoofdpersoon die we in dit boek volgen zijn boeken en kunst een toevluchtsoord voor haar. De verwijzingen naar schrijvers zoals Kafka en Pavese fungeren niet alleen als inspiratie, maar ook als spiegel voor haar eigen worstelingen.
Het boek bevat een sterke verwijzing naar Europese schrijvers zoals Kafka en Pavese. De dood, liefde en kunst zijn terugkerende thema’s, waarmee ze haar innerlijke chaos probeert te ordenen.

De kracht van het boek zit voor mij in de meeslepende en heldere beschrijving van het leven met geestesziekte. De fragmentarische stijl draagt bij aan het voelen van de chaotische gedachten. En wat Özlü ontzettend goed doet is het duidelijk beschrijven van een leven met depressie als ze het vergelijkt met haar vrienden. “In hun wereld bereikt uitbundigheid niet de graad van gekte. In hun wereld verandert neerslachtigheid niet in doodsangst, en ook niet in een doodswens. Zij hebben altijd zin om te eten. Ze eten regelmatig. Zij leven niet op golven van enthousiasme in euforie of het voedsel is. Zij geloven in hun werk. Zij verdedigen de opstand maar proberen ondertussen hun positie in bepaalde orde te handhaven. Zij trouwen niet met het gemak waarmee je op de bus stapt, scheiden niet zoals je weer uitstapt.”

De beschrijvingen van de elektroshocktherapie die ze ondergaat tot aan coma aan toe zijn beangstigend. Wat een verschrikkelijke behandeling waar veel mensen helaas aan blootgesteld zijn. Ze beschrijft het als naar de dood en weer terug tijdens de behandelingen. Volledig in de war en van de wereld. “Wat me beter maakt is de grote, diepe angst van de mogelijkheid nogmaals in zo’n kliniek te worden opgesloten.” Een verschrikkelijk angstige gedachtengang die gelukkig tot een mooi nieuw leven leidt.

Maar er zit meer achter deze debuutroman als we het tegen het licht houden van de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in Turkije in het korte leven van Özlü. In de vele angstige en verwarrende ervaringen die de hoofdpersoon meemaakt in het boek ontstaat een angstige vergelijking. In één zin benoemt ze dat haar broer opgepakt wordt. De elektroshocks waaraan zij wordt blootgesteld, worden ook toegepast op politieke gevangenen van die tijd. Op angstaanjagende en subtiele wijze legt ze de gruwelijke daden bloot.
Zolang Özlü heeft geleefd is het onrustig geweest in Turkije. Er is drie maal een staatsgreep geweest, haar aanwezigheid bij ‘de bloedige 1 mei’, haar broer die opgepakt wordt zijn ingrijpend. Iets wat nooit meer vergeten wordt en ook generaties doorwerkt in een zoektocht naar vaste grond onder de voeten. Iets wat in het boek ook aan de beschreven wordt in de zoektocht en rondzwervingen door steden en in relaties.

Ze maakt ruimte om de sociale normen en waarden van de Turkse maatschappij aan de orde te stellen, voornamelijk door de seksuele moraal die voor Turkse vrouwen gold in die tijd. Özlü reflecteert in haar debuutroman op de rol van vrouwen in een samenleving die hen vaak beperkt tot traditionele rollen. Ze onderscheid zich met deze roman van haar tijdgenoten door ook de gevolgen van de politieke ontwikkelingen en onrust binnenshuis te beschrijven. De hoofdpersoon verlangt naar vrijheid, zowel fysiek als mentaal, maar voelt zich constant gevangen in conventies en verwachtingen. “Dan wil ik de wolken verdrijven, de zon in mijn handen nemen, met de kinderen over de heuvels rennen, de bomen, de wind, de zon, de regen, de mensen samen met hen beleven.” Deze spanning vormt de ruggengraat van het verhaal. De mannen vertrekken allemaal naar grote en mooie steden, studeren aan de universiteit en zij worstelt zich verder door het leven.

Bij de beschrijving van het boek staat op de binnenflap: “Het is een beeldende, levendige en ontstellende roman, een pleidooi om het leven te omarmen in al zijn complexiteit , verwardheid en vrolijkheid.” Tijdens het lezen wordt ik echter moedeloos en troosteloos van het verhaal. Ik wil met een dekentje op de bank kruipen. Misschien verwarren ze het verlangen een vreemde man te omhelzen met levendigheid.
Het boek eindigt vrolijker en levendiger waarbij ze het leven omarmt. De weg daarnaartoe is echter zwaar en lang voor zo’n kort boek. De zwaarmoedige toon vraagt een emotionele investering van jou als lezer.
Alles loopt door elkaar, leven en sterven, ontmoetingen en eenzaamheid. Met een gelukkig  en lichtvoetiger einde. “Wat een verrukking om in het voortstromende leven te verkeren!”
Van diep ongelukkig, wanhopig zoekend naar de antwoorden en het geluk van het leven naar het vinden van tevredenheid in het moment en daarmee geluk. Vanuit alles wat ze heeft meegemaakt het leven leren waarderen en ontspannen in de aard van tevredenheid. Alles doet ertoe en niets gaat voorbij. “Het leven is vervuld van ongebreidelde hartstochten. Tegelijk met de liefde voor het leven groeit en rijpt ook de gewenning aan de dood. Krijgt mooie kanten. Zo ontspannen als ik deze liefde kan laten gaan, zo ontspannen, zo mooi moet ik ook het leven laten gaan. Ik moet mijn liefde verzadigd en wel overdragen.”

Een verwarrende en chaotische roman tegen de achtergrond van een complexe samenleving met voortdurende onrust en chaos in een dwalende en beangstigende zoektocht naar geluk. Spreekt het je aan? Maak dan kennis met Tezer Özlü en haar iconische stem in de Turkse literatuur.

De kille nachten van de jeugd van Tezer Özlü, vertaald door Hanneke van der Heijden en uitgegeven door Jurgen Maas in 2024.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

’Schrik’ van Vladimir Makanin is een bizar boek met wonderlijke dialogen waarbij ik soms hardop moet lachen. Makanin schrijft over de kleine lieden in de samenleving en ‘Schrik’ schetst een nieuw psychologisch beeld van een kleine Rus. Het is een beeldrijk en fantastisch geschreven boek waar de vertaling van Gerard Cruys eer aan doet. Met veel humor en een onvoorstelbaar verhaal weet Makanin de kleine lieden in de samenleving tot leven te brengen.

Een klein zonderling exemplaar wat hele bijzondere gewoonten en noden heeft aangewend is Pjotr Petrovitsj Alabin. Vol overgave kan hij de aantrekkingskracht van vele jonge vrouwen die zijn pad kruizen niet weerstaan. Vooral wanneer de maan hoog staat, voelt hij een onweerstaanbaar verlangen om datsja’s binnen te sluipen van al dan niet slapende vrouwen en de liefde met ze te bedrijven. “Natuurlijk heeft de nacht zich nu al in zijn pracht ontplooid. De nachtelijke tijd werd leeg en overbodig: en je kunt je nergens verschuilen bij zo’n maan.” Hij duikelt van het ene romantische avontuur in het andere en dat gaat niet altijd goed.
Na een mislukte escapade laat Petrovitsj zich een aantal weken opnemen in een psychiatrische kliniek. Maar ook daar blijft de maan tegen hem fluisteren en vlamt zijn verlangen weer op. Hij wordt uiteindelijk doorgestuurd naar een modieuze deskundige op het gebied van geile oude mannen. Samen met een aantal andere mannen kijkt hij daar naar saters om bewust te worden van zijn schandelijke gedragingen.
Gedurende de dag en de vroege avonduren mijmert en kletst Petrovitsj met zijn uitstervende generatiegenoten over het leven, de ouderdom en de jeugd. “Oude mannen worden elke keer van minderwaardigheid verdacht, terwijl je hen in feite moet verdenken van jongensachtigheid, van een niet-doorleefde jeugd.” In de herfst van 1993 proberen de communisten in Rusland de macht weer te grijpen. Het loopt allemaal met een sisser af als de maanzieke Pjotr Petrovitsj poedelnaakt op het dak van het door democraten belegerde parlementsgebouw te Moskou voor de ontknoping van deze historische gebeurtenis zorgt.

Wat een heerlijk verwarrend, verwonderend en fijngevoelig verhaal. Makanin heeft een fijne en lekker leesbare schrijfstijl. Er zit luchtigheid in zijn verhaal en diepgang in zijn schrijven. De kracht en creativiteit die hij gebruikt bij het verbeelden van de avonturen van Petrovitsj zijn vakkundig. Zijn schrijfstijl brengt het dieptragische en universele probleem van ouderdom en dood in een onrustig land tot leven. De luchtigheid in het schrijven en de humor die het fijn opgebouwde karakter Petrovitsj met zich meebrengt, zijn een subtiele manier om de waanzin van het leven te onderstrepen. Met een krachtige, beeldrijke taal weet Makanin als geen ander de kleine Rus groots weer te geven.
Een van de grootste troeven van ‘Schrik’ zijn de dialogen. Makanin heeft een ongeëvenaarde gave voor het schrijven van heerlijke en luchtige gesprekken die diepgaand zijn. De woorden onthullen niet alleen de onderlinge dynamiek, maar ook de gedachten, problemen en mijmeringen van de gesprekspartners.

“De zomer is een drinkgelag en daarbij een algeheel wondermiddel. De zomer brengt de scherven bijeen, de zomer lijmt en geneest.”

De verwarmende luchtigheid in het boek is te danken aan onze ‘Kleine Rus’ Petrovitsj, die wellicht het meest optimistische personage genoemd mag worden. Zijn huis is klein en behaaglijk en hij weet het mooie ervan te waarderen. “Het fornuis kijkt weliswaar gedeeltelijk op het toilet uit - kun je eten koken en af en toe een blik op de wc-pot werpen. Een soort memento mori van het vreten.” Zelfs in het ziekenhuis en de psychiatrische inrichting heeft hij het uitstekend naar zijn zin.
Een van de passages die mij bij blijft is als hij met een aantal oude mannen op rij bij de specialist naar schilderijen van saters en nimfen zit te kijken. Diep in gedachten neemt hij er aanstoot aan dat zijn verlangen wordt afgebeeld als de meelijwekkende kwaal van een oud mannetje. Tot er wat rumoer ontstaat bij de andere mannen en Petrovitsj naar het raam wordt geduwd om daar naar buiten te kijken. Hij ziet een nimf die ligt te slapen, zo mooi als worden ze niet eens op de schilderijen weergegeven.

“En dan springen er als vanzelf onmiddellijk prachtige en smerige woordjes naar buiten.”

De humor in het boek komt ook voort uit de slinkse wijze waarop Petrovitsj omgaat met het conflict tussen zijn liefdesdrang en verlangens en de maatschappelijke normen. “Ik probeerde alleen maar deze vrede van de maan op haar over te dragen, rust op haar over te dragen, dit gebrek aan verlangens op haar over te dragen.” Hij speelt hij met verve de vermoorde onschuld en gaat met een ongekende toewijding voor zijn verlangen.
Hij heeft een geliefde op het oog die hij niet meer uit zijn gedachten kan krijgen. Hij dringt in zijn waanzin met haar het parlementsgebouw binnen. Het brengt Petrovitsj in een lastig parket. Met ontzettende bevlogenheid, twijfel en overtuiging doet hij er alles aan om haar zo veilig mogelijk te houden en haar te verleiden. Onder het kapotte dak kiert het maanlicht naar binnen en vlamt zijn onweerstaanbare drang weer op. Hij klimt na een liefdevol avontuurtje naakt op het dak. Daar ziet hij in de verte zijn leeftijdsgenoten staan; verzameld bij een brug staan allemaal witte kopjes.

Het boek is een weergave van een roerige politieke tijd en weet met een vlaag verstandsverbijstering er een luchtige vorm aan te geven zonder de diepgang te verliezen. Petrovitsj heeft het er met zijn vrienden over en het komt zelfs tijdens zijn nachtelijke avonturen terug als een van zijn geliefden de televisie niet uit wil zetten tijdens het liefdesspel.
Het boek begint met het verhaal van de oude mannen bij de brug. Niet wetend dat Petrovitsj daar geen onderdeel van is en op dat moment hele andere avonturen beleefd. Vanuit zijn ouderdom, de gesprekken met zijn generatiegenoten en de onverwachte ontknoping kijkt hij nuchter naar de ontwikkelingen. “Het ontwaakt: geen nieuw Rusland, maar een nieuw regime. Dat is alles. Niks bijzonders, ouwe jongens. Dat komt voor, dat komt overal van tijd tot tijd voor.”

Schrik. De schrik van een man die betrapt en gesnapt wordt tijdens zijn nachtelijke dwalingen door huizen van anderen. De schrik van de oude mannen op de brug bij de gebeurtenissen in 1993 van de communisten. De schrik van het ouder worden. De schrik van de nacht. Allemaal verzacht, verlicht en schitterend door de maan.

“Ik ben opnieuw euforisch: om me heen is het grootste spel van de lamploze maannacht. Fantastisch! Ik kan maar niet genoeg krijgen van deze schitterende nachtelijke weg. Zo zou je moeten leven, zonder die harde, brutale elektrische doorsnijding van de duisternis. Nu pas, in het maanduister, besef ik dat de lampen de nacht als frontchirurgen in stukken snijden. Meer hebben je ogen niet nodig. Onder mijn voeten is de weg goed te onderscheiden: maatwit, helemaal niet vaal. Levend.”

Met prachtige woorden weet Makanin een heerlijk wonderlijk verhaal te vertellen van de grootse Kleine Rus. Het boek leest echt heerlijk en is zeker een aanrader met de prachtige beeldende taal, de heerlijke uitspraken, de diepgaande en luchtige dialogen en de humor door het gehele boek heen.
Een boek vol wijsheden en aandoenlijke momenten en vertellingen. Het is niet een doorsnee onderwerp en Makanin weet dit op een krachtige, vakkundige en luchtige manier te vertalen. Schrik is een maatschappijkritisch en geestig boek. Ik vond het heerlijk om te lezen en heb er ontzettend van genoten en gelachen. Absoluut een aanrader!

“De doorleefde momenten vormen de esthetiek van elke chaos. Je moet dankbaar zijn voor het leven.”

Schrik van Vladimir Makanin, vertaald door Gerard Cruys en uitgegeven door De Arbeiderspers in 2008.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.