'Lijkententoonstelling' is een nietsontziend boek met lugubere verhalen over leven in en na oorlog. In verschillende choquerende verhalen wordt onze menselijkheid en sterfelijkheid ontleed door Hassim Blasim. Hij beschrijft de waarheid waar we ons het liefst van afkeren, dat wat we niet willen zien. Dit boek uit 2017 wordt met de dag reëler voor een steeds grotere groep mensen op deze wereldbol. Tijd om oogluikend toch de verhalen eens te lezen.

Het is een boek met diverse verhalen. De verhalen lopen over van geweld en de mens wordt teruggebracht naar de meest basale instincten. Direct en zonder omwentelingen en met weinig poëtische kenmerken worden de verhalen verteld.
Gruwelijk, maar ook goed om te lezen over de harde realiteit van oorlog en vluchten. Zoveel mensen met zoveel dromen die niet waargemaakt kunnen worden en hun leven niet zeker zijn op de plek waar ze het liefste willen zijn. Vooral het verhaal ‘de vrachtwagen naar Berlijn’ geeft dit mooi weer. Hoop spreekt uit een verhaal in het donker en verandert in een beestachtige realiteit. De kracht en invloed van verhalen krijgt een gezicht in dit verhaal.
Ook het verhaal waar de titel van het boek van afgeleid is ‘Lijkententoonstelling’ is een afschuwelijk verhaal. Een kunstenaarscollectief gaat aan de slag om lijken om een kunstige wijze tentoon te stellen om ze te laten opvallen in een wereld waar niemand opkijkt van dood op straat. Met trots terroriseren ze de voorbijgangers en slagen ze erin de mensen op straat te laten walgen van de lugubere kunstwerken.
Geplaagd door trauma, herinneringen, waanbeelden, en bovenal angst en eenzaamheid wordt er geprobeerd een leven weer op te bouwen. De oorlog verdwijnt echter niet uit de gedachten en het lijf. “De angst ligt verborgen in de simpelste raadsels die glinsteren in een koude ster in de hemel boven deze stad.” De omgeving is beter, maar het geweld leeft nog altijd voort in de mensen die geconfronteerd zijn met de meest gewelddadige taferelen. Als een ster die je altijd blijft volgen.
Onmenselijk geweld wordt is een alledaags element in de verhalen. De latere verhalen in het boek krijgen een meer verbeeldende schrijfstijl, of begin ik al lezend te ‘wennen’ aan het geweld?

‘Lijkententoonstelling geeft door de verhalen heen een diepgaande analyse van menselijkheid en sterfelijkheid. Ieder verhaal sleept je mee een gruwelijke realiteit in of een mooie droom die zo nu en dan amper van elkaar te onderscheiden zijn. Het is een bizarre wereld waar je al denkend en vrezend in verdwaald. Van keihard realisme in één sprong door naar een idyllische droomwereld. “Ik weet niet of andere mensen ook dagdromen wanneer ze in stilte eten, maar ik weet wel dat er geen speciale tijd is voor dagdromen. Daarin verschillen ze van gewone dromen, die deel uitmaken van een systeem, zij het een ondemocratisch systeem. Dat is een van de kenmerken van de Dagdromenrepubliek.” De vraag is, zou het zo kunnen werken dat je in momenten van diepste wanhoop troost vindt in mooie dromen? Dit is wederom een boek wat mij laat hopen dat de Dagdromenrepubliek een wereld van wonder mag zijn voor de mensen die dit zo hard nodig hebben.

Het is een redelijk basaal en plat boek, de verhalen lopen door elkaar en het taalgebruik is hard, gruwelijk en luguber. Toch zit juist daar de kunstigheid van dit boek. Het poëtische wat Arabische schrijvers in veel gevallen zo ontzettend mooi kunnen, het metaforische verhaal wat door de verhalen heen loopt waarmee ze hun verhalen in een mysterieuze sluier weten te hullen, dat hoef je in dit boek niet te verwachten. Wat dit boek wel kan is de realiteit van verschrikkingen over de bühne brengen.

De verschrikkingen van diverse oorlogen in Irak hebben de schrijver gevormd en hebben dit boek iets ondoorgrondelijk gegeven wat voor iemand die dit niet heeft meegemaakt niet te begrijpen is. Juist daarom is dit een boek wat noodzakelijke literatuur is. We kennen de verhalen van vluchtelingen en de diverse oorlogen, waaronder de oorlogen in Irak vanuit kunst, films en andere boeken. Maar om echt door andere ogen kijken naar de ellende die zich overal afspeelt doet zich niet zo vaak voor. Dit boek geeft deze kans. Onbegrijpelijk, luguber, onsmakelijk en vooral ongemakkelijk, maar wel ongekend belangrijk!

Lijkententoonstelling van Hassan Blasim, vertaald door Djûke Poppinga en Richard van Leeuwen en uitgegeven door Uitgeverij Jurgen Maas in 2017.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

Ik ben dol op Japanse literatuur en Murakami is daarbij wel een van mijn favorieten. Zijn boeken zijn licht en zwaar tegelijk. Ze lezen heerlijk en laten een alledaagse magische realiteit zien van een leven in Japan doorspekt van mysterie. Veel van zijn boeken zijn een ontdekkingstocht naar de complexiteit van relaties tussen mensen en hoe we ons daar als individu staande in houden. Zo ook in het boek Spoetnikliefde, gepubliceerd in 1998.

De boeken van Murakami vind ik heerlijk om te lezen. Het zijn boeken waar ik me helemaal in kan verliezen en die ik niet meer weg kan leggen. Vandaar dat ik een hele stapel van zijn boeken in de kast heb liggen. Ieder jaar zoek ik er vier of vijf uit die ik dat jaar ga lezen. En voor 2024 staat onder andere Spoetnikliefde in de selectie. Het is een van de dunnere boeken van Murakami, maar daarmee doet het zeker niet onder voor de andere boeken in het oeuvre van Murakami.

Vanaf het begin wordt ik meegezogen in het verhaal. Balancerend tussen realiteit en droom, verlangen en werkelijkheid. Het verhaal heeft een vleugje mystiek en is zo nu en dan ontzettend verwarrends, maar het heeft ook iets volledig omarmends, liefdevols en gemoedelijks. Het is als een kijkje in je eigen ziel.

“Wat kun je soms toch ontzettend aardig zijn. Als Kerstmis en de zomervakantie en een pasgeboren puppy bij elkaar.” Zo beschrijft Sumire haar beste vriend K. Door die ontzettend aardige ogen mogen wij het verhaal lezen.
Onderwijzer K. vertelt over zijn goede vriendin Sumire die alles aan de kant heeft gezet om schrijver te worden, haar grote liefde in het leven. Ze hebben een balans gevonden in hun vriendschap en samen scherpen ze elkaars gedachten aan en verrijken deze. Zij vraagt en hij geeft een duidelijke en rustige uitleg terug. “Ik zag zelf ook wel in dat ik, als ik altijd over alles in mijn eentje nadacht, uiteindelijk alleen nog maar op mijn eigen manier kon denken.”
Dan komt Sumire Mioe tegen en wordt op slag verliefd, een getrouwde vrouw. Alles wijkt en Sumire wordt meegezogen in de wervelwind van de liefde voor deze vrouw. Zelfs het schrijven zet ze op een laag pitje om voor Mioe te gaan werken. Ze draagt andere kleding, verhuist en ontdekt een hele nieuwe wereld waar ze misschien ook wel in zou kunnen passen. In dit alles is ze zoekende naar zichzelf, voortdurend in de spagaat tussen haar vroegere zelf en haar leven nu met Mioe, de liefde voor het schrijven en de liefde voor deze intrigerende vrouw.
Ze gaat op reis met Mioe, ze trekken samen door Europa om de wijnhandel uit te breiden en de schrijver blijft alleen achter. Hij reflecteert op hoe het is zonder Sumire, hoe ze elkaar hebben ontmoet en hoe hun vriendschap uitgegroeid is tot wat het nu is. Hij mist de nachtelijke telefoontjes en de gesprekken. Zijn onbeantwoorde liefde voor haar schijnt door de woorden heen en zijn gemis is groot. Het conflict tussen het alledaagse leven en zijn liefde voor Sumire grijpen ook hem aan, wie is hij zonder Sumire?
Op een dag krijgt hij een lange brief van Sumire waarin ze beschrijft hoe ze ook het conflict in zichzelf voelt tijdens de reis, maar ondertussen ook intens geniet van alles om haar heen en natuurlijk haar hevige liefde voor Mioe.
Dan wordt hij ineens gebeld, net zoals Sumire hem altijd belde, midden in de nacht. Hoopvol neemt hij op. Hij hoort de stem van Mioe, Sumire is verdwenen, het lijkt wel alsof ze in rook is opgegaan. Hij vliegt naar Griekenland en brengt daar een week door terwijl hij Sumire zoekt, ontdekt waar ze de afgelopen weken mee bezig is geweest, dat ze het schrijven weer heeft opgepakt en over de ontwikkelingen tussen Mioe en Sumire. Met een groot gemis keert hij weer terug naar huis, naar Japan terug, Sumire blijkt niet te vinden.
De eenzaamheid overvalt hem en het samenzijn, zijn gedachten kunnen delen met Sumire, mist hij. Zijn dagelijkse leven versobert verder. Er ontbreekt een stuk van hem, alsof alle kleur is verdwenen.

Het boek leest licht als een veertje. Complexe en onbeantwoorde liefdesrelaties balanceren tussen hoop en werkelijkheid waarin je gedurende het verhaal het onderscheid tussen droom en realiteit steeds meer begint te verliezen. Door de gedachten en mijmeringen van verteller K. ontdek je een doelloos ronddolen van de personages door het boek heen. Ieder met zijn of haar eigen zoektocht en verlangens.
De surrealistische schrijfstijl van Murakami geeft een aardend en ruimtelijk gevoel door het gehele boek heen vervuld met compassie en hoop. De innemende verteller is een man met alle twijfels en gedachten die je maar kan hebben. Alleen, zwevend tussen eenzaamheid en verbinding, en met gemak kijkend naar het leven en de liefde, ontwikkelt zich door zijn ogen een verhaal van de relatie tussen hem, Sumire en Mioe.

Alle drie op zoek naar iets, een reis door het leven met ook alle drie een onbeantwoorde of zelfs kapotte liefde die uiteindelijk leid tot eenzaamheid. Liefde die op gaat in de ruimte, een gevoelde en bekende liefde die onbeantwoord blijft.

Ook in dit boek van Murakami zien we de eenzaamheid en vervreemding van zijn personages in de vluchtige realiteit van Japan. We maken kennis met een relaxte maar ook onzekere verteller, die ons timide deel maakt van zijn dagelijkse beslommeringen en mijmeringen. Dat alles tegen een achtergrond van de politieke en economische onrust of onrust in de mens zelf. En daarmee heeft ook dit boek in slechts 200 pagina’s het magische realisme van Murakami op zeer kunstige wijze tot leven weten te breng.

“Hoe diep en fataal we ook verloren zijn, al worden ons nog zulke dierbare dingen uit handen gegrist, ook al zijn we op ons ene laagje huid na een volledig ander mens geworden, we zijn toch in staat om zwijgend door te leven.”

Deze quote duidt het gevoel van het boek Spoetnikliefde voor mij het beste. Ik bleef achter alsof ook mijn enige optie nog was om zwijgend door te leven. Het boek greep mij aan en eenmaal opgestaan van mijn leesplekje ontdekte ik de mooie en felle kleuren in mijn eigen leven. Vol verlangen en hoop.

Spoetnikliefde van Haruki Murakami, vertaald door Elbrich Fennema en uitgegeven door Atlas Contact. 

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link. 

Mouloud Mammeri is een Algerijnse schrijver, antropoloog en taalkundige die op 28 december 1917 geboren werd in het dorp Taourirt-Mimoun in de regio Kabylie in Algerije. Hij werd geboren in de Kabyle-cultuur en krijgt de waarden vanuit deze cultuur van jongs af aan mee. Hij groeide op in het Kabylische gebergte.

De Kabyle-bevolking is een Berberse etnische groep in Algerije met een rijke en diverse cultuur. Zo spreekt deze gemeenschap de Kabyle-taal die tot de Tamazight-taal familie behoort, ook wel bekend als Berbertalen. De Kabyle-taal is een van de meest prominente talen in de Berbertalen en hoort bij de Berberse tak van de Afro-Aziatische taalfamilie die in Noord-Afrika al duizenden jaren wordt gesproken. Mammeri heeft zich hard gemaakt voor het behoud van de Kabyle-cultuur en -identiteit.

Mammeri laat al heel jong een passie voor leren zien en rondt zijn basis- en middelbare onderwijs af in Kabylie. In 1939 wordt hij opgeroepen voor het Franse leger en in 1940 weer gedemobiliseerd. Hij vertrekt vervolgens om te gaan studeren in Algiers aan de universiteit. In 1942 wordt hij opnieuw opgeroepen en neemt na de landing van de Amerikanen in Italië deel aan militaire campagnes is Italië, Frankrijk en Duitsland. Hij vervolgt zijn studie aan de universiteit van Parijs waar hij zich specialiseert in literatuur en taalkunde. Hij heeft een heel aantal jaren doorgebracht in Parijs en heeft het Westerse denken hier omarmt.
Ondanks zijn tijd in Parijs en zijn succes in Frankrijk, keert Mammeri terug naar Algerije om zijn cultuur te bestuderen en behouden. Aan de vooravond van de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog (1954-1962) die tussen de 350.000 en anderhalf miljoen mensen het graf mee innam, debuteerde Mammeri in 1952 met Het verlaten land. Het boek wordt als de eerste grote moderne Algerijnse roman beschouwd, daarom kreeg Mammeri de koosnaam Da Lmouloud. Da is een afkorting van dada, een respectvolle aanspreekvorm voor de oudste broer binnen een gezin. In Kabylië wordt Mouloud als Lmouloud uitgesproken. In Algerije wordt de roman door velen omarmd, maar het kreeg ook het commentaar verkeerde beschouwingen over de Algerijnse literatuur te bevatten en het werd regionalisme verweten, omdat het verhaal zich voor een groot deel in het dorp Tasga afspeelt. De reacties in Algerije hadden gemeen dat ze een dorst naar eigen verhalen op papier vertolkten. Eindelijk was er onder hen weer een groot schrijver opgestaan.

Mammeri heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de Kabyle-taal, cultuur en folklore, wat leidde tot zijn betrokkenheid bij de Amazigh-beweging, ook wel Berber-beweging, en zijn inzet voor de erkenning en bescherming van de Amazigh-identiteit in Algerije. In 1957 ziet hij zich echter genoodzaakt het land te verlaten en gaat hij in ballingschap in Tunesië, op vlucht voor het gezag. In 1962 wordt Algerije onafhankelijk en keert hij terug naar zijn vaderland. Hij schrijft de eerste toespraak die Ben Bella bij de Verenigde Naties voorleest. Alleen na de Algerijnse onafhankelijkheid is Arabisch de officiële landstaal, waardoor de autoriteiten Mammeri’s onderzoek naar de Berbertalen als bedreigend ervaren. Ze zijn bang voor een revolte. Ondanks dat zet Mammeri zijn werk voort en hij blijft publiceren. Wanneer een toespraak van Mammeri wordt geweigerd in 1969 ziet het volk dit als het zoveelste bewijs van de onderdrukking van de Berbertaal en -cultuur en gaan ze de straat op. De machtshebbers beantwoorden dit met grof geweld. Wanneer Mammeri in 1989 overlijdt door een auto-ongeluk, gaan er geruchten dat de overheid mogelijk verantwoordelijk is.
Het is 25 februari 1989, elf uur ’s avonds en Mammeri heeft flink doorgereden. De jaren negentig staan voor de deur en de volgende oorlog hangt in de lucht, de Algerijnse burgeroorlog tussen de overheid en islamitische groeperingen. Mammeri is voorbij het Algerijnse Aïn-Delfa. Het regent hard. Achter hem rijdt een taxi, te dichtbij. In een bocht wordt Mammeri verrast door een stilstaande vrachtauto met knipperende lichten. Mammeri remt, maar de taxi achter hem reageert te laat en rijdt in op de auto van Mammeri. Hij verliest de macht over het stuur, raakt van de weg en knalt tegen een boom. Een aantal uren later overlijdt hij in het ziekenhuis.
Op Mammeri’s begrafenis in Taourit-Mimoun bewezen meer dan tweehonderdduizend mensen hun laatste eer aan de schrijver. Zijn dood werd op televisie bekend gemaakt, maar ze konden geen filmfragmenten van hem tonen. Ze hadden hem nooit laten spreken.

Zijn bijdrage aan de Amazigh-cultuur en Kabyle-cultuur is ook in zijn literatuur te vinden, vermengd met een aantal Westerse invloeden. Mammeri schreef zowel poëzie als proza. Zijn poëzie wordt geprezen om zijn diepgaande emotionele en filosofische inhoud, terwijl zijn proza de Kabyle-cultuur en het alledaagse leven in Algerije verkent. Hij schreef in de Kabyle-taal en zijn werken weerspiegelen niet alleen de schoonheid van deze taal, maar ook de rijke tradities en geschiedenis van de gemeenschap. Zijn diepgaande begrip van de cultuur wat hij opdeed als antropoloog en zijn streven naar culturele erkenning hebben een blijvende invloed gehad op de Algerijnse literatuur en cultuur en zijn nalatenschap blijft voortleven in de moderne geschiedenis van Algerije.

Het fatale auto-ongeluk heeft zijn academische en literaire werk niet minder populair gemaakt. De tijd heeft de betekenis ervan alleen maar doen toenemen. De sleutel naar die bereikte eeuwigheid is zijn debuutroman; al het belangrijke werk van Mammeri ligt in het Het verlaten land en vele academici en schrijvers zijn aan hem schatplichtig: Da Lmouloud, de onsterfelijke grote broer.

Zie hieronder de boeken van Mammeri. Ben je nieuwsgierig geworden en wil je meer van Mammeri ontdekken dan kan je op de boeken klikken.

Een moet de eerste zijn en dat is ‘Het verlaten land’ van Mouloud Mammeri. Een onverwacht pareltje uit de kringloopwinkel Estafette in Leeuwarden, waar ze absoluut een fantastische boekenafdeling hebben. En ik begin met een boek uit de Arabische literatuur, specifieker de Berber-cultuur. De boeken uit Arabische landen hebben vaak iets magisch. De mystiek van de verhalen maakt me nieuwsgierig naar meer. En dit boek heeft alle verwachtingen zeker waargemaakt! 

"Le pays oublié" (Het Verlaten Land) is een belangrijk werk in de Algerijnse literatuur net als de schrijver, antropoloog en taalkundige Mouloud Mammeri. ‘Het verlaten land’, oorspronkelijk gepubliceerd in 1952, is een roman die de lezers meeneemt op een reis door de Kabyle-cultuur en het landschap van Algerije. 

De Kabyle-bevolking is een Berberse etnische groep in Algerije met een rijke en diverse cultuur. Zo spreekt deze gemeenschap de Kabyle-taal die tot de Tamazight-taal familie behoort, ook wel bekend als Berbertalen. De Kabyle-taal is een van de meest prominente talen in de Berbertalen en hoort bij de Berberse tak van de Afro-Aziatische taalfamilie die in Noord-Afrika al duizenden jaren wordt gesproken. 
Familie is van groot belang in deze cultuur. Sterke familiebanden, respect voor oudere generaties en de nadruk op de collectieve verantwoordelijkheid zijn allemaal aspecten van het sociale leven in Kabylie. En dat is precies wat een belangrijke rol speelt in deze debuut-roman van Mouloud Mammeri. 

‘Het Verlaten Land’ brengt ons naar Tsaga, een dorpje in het Kabylische gebergte, ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. We volgen Mokrane, zijn geliefde Aazi en hun vrienden die samen als een hechte groep zijn opgegroeid in het dorp Tsaga waar het leven doorspekt is van eeuwenoude tradities. Er wordt veel belang gehecht aan deze tradities, zeker door de oudere generatie. De jongeren vertrekken echter een voor een. De ene gaat om geld te verdienen of te studeren in Frankrijk de andere gaat als ze gemobiliseerd worden door het Franse leger om mee te vechten in de Tweede Wereldoorlog. 
Op enig moment trekken de jongeren weer terug naar hun geboortedorp waar een strijd woedt tussen verleden en heden. Nieuwe waarden en normen zetten langzaam de eeuwenoude tradities onder druk. De onrust in de wereld blijft Tsaga niet van gespaard. In de botsing tussen oud en nieuw versplintert de vriendengroep van Mokrane en Aazi meer en meer. 
In de strijd in de wereld en het dorp Tsaga zoeken Mokrane, Aazi en hun vrienden naar hun eigen rol in de nieuwe wereld. Het respect voor dat wat was, de liefde voor de mensen en het dorp en de nieuwe ontdekte wereld geven spanningen die de identiteit van de inwoners van Tsaga onder druk zet. Kan de liefde tussen Mokrane en Aazi stand houden?

Eenmaal begonnen kon ik het boek niet meer wegleggen. Je leert het dorp kennen, de families die daar wonen en vooral de onderlinge relaties en verhoudingen in het dorp. De spanningen tussen verschillende families en in het huwelijk van Mokrane en Aazi maken het een meeslepend verhaal. En dat alles tegen een prachtige achtergrond van de Kabyle cultuur en de woeste omgeving. Tijdens het lezen ruik je de frisse lucht van de bergen, je ziet de prachtige bomen en de boomgaarden en voelt het woestijnzand tussen je tenen. 

Het is een van de eerste Franstalige boeken in de Algerijnse literatuur en daarmee toegankelijk voor een groter publiek, dat door dit boek diepgaand inzicht krijgt in de  tradities, folklore en landschappen van Kabylie. Daarnaast geeft het ook inzicht in de tijd van de Tweede Wereldoorlog in Algerije wat een vergeten deel van die geschiedenis lijkt te zijn. ‘Het verlaten land’ is een literaire prestatie en een cultureel document. Het heeft bijgedragen aan het behoud en de waardering van de Kabyle-cultuur en -identiteit. Ook heeft het Mouloud Mammeri tot een van de meest invloedrijke figuren in de Amazigh-literatuur omgedoopt.

Het boek werpt een kritische blik op de spanningen tussen traditie en moderniteit, tussen de culturele waarden van Kabylie en de invloeden van het westerse leven. De vervreemding en zoektocht naar een eigen identiteit lopen als een rode draad door het verhaal. De keuzes die ieder karakter in het boek steeds moet maken, geeft de complexiteit van de tijdsgeest weer en de spanning van een veranderende cultuur. De hoofdpersoon in het boek staat met het ene been in de ene wereld en de andere in een hele andere wereld en beweegt hiertussen in verbinding met de mensen in het dorp en in de wijdere wereld. En in sommige gevallen betekent dit een noodlottig en onvoorzien einde. 

Het boek staat vol met kritische keerpunten in vriendschappen en relaties. Je leest hoe Mammeri beweegt tussen de oude tradities die ieder hun waarde hebben en de modernisering van een land en cultuur. Mammeri laat zich niet verleiden tot een oordeel, in het boek lees je dit ook niet terug en dat is de kracht van het boek. Toch geeft hij een realistisch beeld van de cultuur en tradities, waarbij ook de rol van de vrouw niet wordt vergeten. De vrouw in de traditionele familieverhoudingen kent weinig vrijheid en er worden bepaalde verwachtingen gecreëerd die niet iedere vrouw waar kan maken. Ook hier schrikt Mammeri niet voor terug, hij beschrijft het elegant en liefdevol hoe verscheurend deze verwachtingen kunnen zijn. 

'Het verlaten land' is een belangrijk werk binnen de Algerijnse en Amazigh-literatuur en is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de complexe relatie tussen cultuur, identiteit en moderniteit in een snel veranderende wereld. Het boek leest heerlijk weg, is inspirerend en rijk! Klik hier om het boek zelf ook te bestellen.

Het verlaten land van Mouloud Mammeri, vertaald door Hester Tollenaar en uitgegeven door Jurgen Maas in de Berberbibliotheek. 

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.