Je  merkt het misschien al… Ik ben fan geworden van Mensje van Keulen. De komende tijd kan je nog wel een aantal van haar boeken hier verwachten. Eerder heb ik geschreven over ’Neerslag van een huwelijk: Dagboek 1977-1979’ en daar heeft ze een vervolg van uitgebracht. In ‘Moeder en pen: Dagboek 1979-1983’ schrijft Mensje van Keulen over haar tijd als moeder en schrijfster.
En weer vind ik het een ontroerend portret van een vrouw in spagaat. De dagelijkse taken en beslommeringen, het moederschap, een ingewikkelde man, een eigen leven in Amsterdam en haar schrijverschap en creativiteit. Ik ben echt onder de indruk van de krachtige momenten van reflectie, de emotie die van het papier spat en de ontspannen nonchalance waarmee ze schrijft.

“Nacht. Allerlei fantasieën die me hopelijk helpen om weer te kunnen schrijven, houden me wakker.”

Ook in dit dagboek staat het zoeken van balans tussen creativiteit en het dagelijkse leven weer centraal. Alleen dan dit keer als pas gescheiden en nog kersverse moeder van haar zoon. “Verlatenheid. Belemmering. Het is de consequentie van het alleenstaande-ouder-zijn. Maar het komt goed uit om in dat plichtmatig-meer-teruggetrokken leven te schuilen, zodat je je minder tussen de mensen begeeft.” Daarmee wordt het niet gemakkelijker. Haar dagboeknotities zijn vaak doordrenkt met gevoelens van schuld, onvermogen en twijfel of ze het allemaal wel goed doet voor haar zoon met daarnaast de frustratie niet genoeg aan het schrijven toe te komen.
Toch ervaar ik meer rust in haar dagboek als moeder. De kogel is door de kerk en er is een definitieve scheiding. De emotionele last waar ze iedere dag mee geconfronteerd werd, neemt af en dat geeft ruimte aan nieuwe dingen, nieuwe liefdes en haar zoon. En het moederschap brengt ook momenten van vreugde en trots naast alle uitdagingen. Ze toont een diepe liefde voor haar zoon en het moederschap in haar dagboeken en een gedrevenheid om het beste eruit te halen.
Ze pakt het schrijven langzaam weer op, maar verzandt toch iedere keer weer in de frustratie van afleiding die ingaat tegen haar passie voor het schrijven. Het schrijven is voor van Keulen een vorm van overleving. “Schrijven is ellendig, niet schrijven is ellendiger.” Het schrijven helpt haar gedachten te ordenen en biedt een uitweg. Haar dagboek is een tip van een vriend om het schrijven vast te houden en ergens naartoe te kunnen met haar emotie. Ze beschrijft het creatieve proces met een mengeling van discipline en noodzaak. Het geeft mij als lezer een diepgaand inzicht in haar worsteling, maar ook in de processen die voor haar ruimte geven om te schrijven. Het is voor haar een manier om de chaos van het leven aan te kunnen.

Het boek geeft inzicht in de literaire wereld in het begin van de jaren 80 en het werk van een schrijfster die haar strepen al heeft verdiend ondanks dat zij dat zelf niet altijd zo voelt. De druk om te presteren en de onzekerheid over de ontvangst van haar werk lopen door de dagboeken heen. Ze reflecteert openlijk op haar onzekerheden als schrijver en de angsten die gepaard gaan met het publiceren van een nieuw werk. Deze introspectieve momenten zijn eerlijk en ongefilterd.
Ook het belang van liefde is een rode draad in de dagboeken. Een oneindige liefde voor haar zoon, het verdriet van haar scheiding, de vrije liefde, de vluchtige liefde en nieuwe liefde. “De hemel is helder, vol sterren, en de maan hangt erin als een schaaltje.” Nieuwe kansen en ruimte voor wat zij wil, een ontdekkingstocht die ze met veel ups en downs beschrijft, als een open hemel vol twinkelende sterren. Van alle kanten wordt de liefde en ontdekkingstocht in rauwheid en met een alledaags en diepgaand sentiment belicht, volledig passend bij de jaren 70 en 80 waar Van Keulen over schrijft.

Begin van de jaren 80 waren in Nederland niet de gemakkelijkste jaren om als alleenstaande moeder een nieuw leven op te bouwen. Deze jaren kenmerken zich door stagnatie, een knagend gevoel van malaise en “een gevoel van wind tegen en een storm in het vooruitzicht”, aldus Diana Ozon. De koude oorlog is in volle gang en de spanningen lopen hoog op, stijgende werkloosheid en  massale protesten voor vrede, anders kunnen zijn en nog veel meer.  “Met de wereld gaat het slecht. De natuur. De politiek. De harteloosheid. Beangstigend? Ja, behoorlijk.” In de documentaire van Andere tijden worden de jaren 80 heel mooi geschetst met alle politieke spanningen, maatschappelijke ontwikkelingen en trends van die tijd. 

Er zit ook, wellicht onbedoeld, een feministische ondertoon in het boek. Van Keulen laat zien hoe het leven van een hard werkende vrouw vol uitdagingen zit, vooral wanneer het gaat om het combineren van werk en gezin. Ze maakt duidelijk dat de verwachting van een toegewijde moeder en een succesvolle schrijfster vaak onrealistisch en zwaar zijn. Zeker in een literaire wereld die grotendeels door mannen wordt gedomineerd.

“Wanneer komt de zin terug muziek op te zetten, mee te zingen, te dansen. Buiten is het van dat mooie weer dat alleen voor evenwichtige, zorgeloze mensen geschikt is.”

De stijl van 'Moeder en pen' is karakteristiek voor Van Keulen: helder, beknopt en zonder opsmuk. Ze heeft een scherp oog voor detail en een vermogen om grote emoties met een paar woorden vast te leggen. Het lezen van het dagboek is aangenaam en soms intens. De dagboekfragmenten, zorgen natuurlijk ook voor een intiem kijkje in haar leven.
Het is bewonderenswaardig om haar verhaal te lezen en een intieme blik op haar leven te kunnen werpen. Iedereen zal in meer of mindere mate te maken hebben met de frustratie die Van Keulen in dit deel van haar dagboeken beschrijft. Het maakt het herkenbaar en door haar heerlijke schrijfstijl leest het boek fantastisch. Mij heeft het boek aangegrepen en ik heb het net als Neerslag van een huwelijk in een zucht uitgelezen.

Moeder en pen: Dagboeken 1979-1983 van Mensje van Keulen, uitgegeven door Atlas Contact in 2023.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

Op naar Vietnam aan de hand van de schrijfster Duong Thu Huong. Haar oeuvre is in Vietnam verboden vanwege haar scherpe kritiek op de regering. Gelukkig is het wel in veel verschillende westerse landen met succes vertaald, waaronder ‘De schim van mijn liefde’. Het is een boek over een tragische liefdesverhouding tussen drie mensen waarin het oorlogstrauma van de Vietnamese oorlog een hoofdrol speelt. Huong weet een prachtig beeld te scheppen van de bergdorpen in Vietnam met de gewoonten en gebruiken die daarbij horen en de zoektocht naar persoonlijke vrijheid.

‘De schim van mijn liefde’ gaat over Mién die samen met haar tweede man Hoan en hun zoon Hanh en heerlijk leven heeft. Samen hebben ze een idyllisch bestaan opgebouwd, een eigen huis, plantages en rijkdom. Ze zijn gek op elkaar en dolgelukkig genieten ze van hun leven.
Dan keert na veertien jaar afwezigheid Mién haar eerste echtgenoot Bon terug in het dorp. Vele jaren geleden leek hij te zijn omgekomen in de oorlog. Na vele omzwervingen vindt Bon uiteindelijk zijn weg weer terug naar zijn eerste liefde Mién.
Vanuit de trouw aan oorlogsveteranen verwachten de bewoners van het dorp dat Mién eer bewijst aan de oorlogsveteraan Bon en met hem teruggaat naar zijn hutje om hun leven als man en vrouw weer op te pakken.
“Waarom eet je met zo weinig smaak? Als je echt iets proeft kan zelfs een eenvoudig boerenkoekje voedzamer en lekkerder zijn dan vogelnestjessoep die in een of ander paleis naar binnen wordt geschrokt. Het gaat om de kunst van het leven, maar daar weet je kennelijk niets van.” Bon moet de kunst van het leven weer ontdekken, maar zijn oorlogstrauma’s maken hem een schim van wie hij vroeger was. Mién laat alles achter en gaat plichtsgetrouw terug, maar de traumatische oorlogservaringen van Bon beheersen hun leven en haar verlangen naar Hoan, haar zoon en haar oude leven weegt zwaar.

Het is een tragische literaire roman waarin de plicht naar het land en de oorlogsveteraan een rode lijn door het boek is. “Iedereen die levend uit die oorlog terugkeerde heeft op de een of andere manier zijn tol moeten betalen en iets van zichzelf moeten achterlaten op het altaar der beschermgeesten.” De eer die de oorlogsveteranen toekomt is groot en van Mién wordt dus ook verwacht dat ze alles achterlaat. Haar mooie huis, haar grote liefde, haar kind, haar plantages, haar lekkere eten, haar mooie kleren, alles. In plaats daarvan gaat ze terug naar een hutje wat ze deelt met de afschuwelijke zus van Bon en haar kinderen. Een onverenigbaar paar waarbij Bon zijn oorlogsverleden met zich meedraagt en Mién haar liefde voor een ander en haar plicht.

Van medelijden met Mién omdat ze haar grote liefde en kind achter moet laten naar medelijden voor haar oude liefde Bon die zo wanhopig zijn best doet het voor Mién zo goed mogelijk te maken en een leven, gezin en huwelijk op te bouwen samen terwijl Mién die onbereikbaar is voor hem. Naar medelijden voor Hoan die zijn weg en plaats niet meer kan vinden en intens verdrietig is. Het is hartverscheurend om te lezen en mijn wangetjes blijven niet helemaal droog.

Dit boek verkent het mandaat over eigen leven en geluk versus plicht. In een land waar in de bergdorpen de gemeenschap en het grotere goed centraal staat, betekent dat het opgeven van eigen geluk voor de plicht. Het boek geeft inzicht in de geschreven en vooral ongeschreven regels hoe het gaat in de bergdorpen in Vietnam en hoe de zaken daar met familieraden worden besloten. En dat is een van de elementen die Huong kritisch tegen het licht houdt in dit boek. Het is niet zozeer een politiek statement wat ze maakt in dit boek, maar veel meer een moreel vraagstuk over een element dat de Vietnamezen diepgeworteld in de cultuur met zich meedragen.

“Ze sleep haar woorden als een krijger zijn zwaard, klaar om haar recht te verdedigen tegen de rest van de wereld, haar recht om te leven zoals ze het zelf wilde.”

In hoeverre speelt de liefde zich af in het hoofd, in de dromen van een werkelijkheid die misschien nooit zal bestaan? “Achter de geuren en de velden vol kolen en gele bloemen, achter de schitterende wolken en verre klanken bevond zich een vrouw waar hij voortdurend aan dacht, zijn eerste vrouw, die in zijn dorp op hem aan het wachten was.” Het is een vraag die bij mij opkomt tijdens het lezen van ‘De schim van mijn liefde’.
Bon houdt van Mién, Mién houdt van Hoan, Hoan houdt van Mién, de vrouw in het bergdorp houdt van Bon, wie houdt van de vrouw in het bergdorp? De onaantrekkelijke doofstomme vrouw die al haar liefde geeft?
Uiteindelijk komt Bon tot de realisatie dat de werkelijkheid die hij in zijn dromen helemaal heeft opgepoetst en een schitterende voorstelling heeft gemaakt, tegenvalt en dat het simpele leven dat hij heeft achtergelaten en waar hij niet naar terug kan ook zijn charmes heeft en misschien wel voor hem bestemd was. “Ik heb mijn kans gemist. Die trein komt nooit meer terug. Gras en dorre bladeren. Meer ligt er niet op het plein voor het station… Ik heb me vergist. De trein van het leven rijdt alleen maar enkele reizen en komt nooit een tweede keer op hetzelfde station aan.”

De structuur van het boek is complex en gedetailleerd, met meerdere perspectieven en tijdlijnen die zorgvuldig zijn ontworpen om een meeslepend verhaal te creëren. We maken kennis met de jonge jaren van alle personages en de momenten van ontmoeting en het vinden van liefde. We volgen Bon in zijn oorlogsjaren en Hoan als ondernemer. “Hij leefde in een wereld die hij wantrouwde. Ja, hij was net een slimme vis die door moeder en de algen dook, terwijl hij eigenlijk van de open zee droomde. Hij was een zakenman met het hart van een scholier en de aspiraties van een miskend dichter.” Elk personage brengt daarmee een ander aspect van de Vietnamese samenleving naar voren, van de strijd tegen koloniale overheersing tot de dagelijkse strijd om liefde en geluk te vinden in een snel veranderende wereld.

Toch zit er ook een bepaalde voorspelbaarheid in het boek. Na de achterkant te lezen dacht ik dat ze terug wou naar haar eerste liefde, dat bleek niet het geval. En als je daar eenmaal achter bent is het allemaal voorspelbaar. Dat maakte het boek voor mij soms wat lastiger om weer in te beginnen of om de leesflow te vinden. Ook de vele details die Huong vertelt over Vietnam maken het ook lastiger om het verhaal moeilijker te volgen. Maar als ik er dan eenmaal weer in zat dan werd ik ook weer helemaal in het verhaal gezogen.
Huong schrijft over haar land, neemt ons mee in de gewoonten en gebruiken in Vietnam en beschrijft de lekkerste plaatselijke gerechten. De beschrijvingen van het land, de ontberingen die de Vietnamezen hebben meegemaakt tijdens de oorlog en de prachtige bewoordingen die ze kiest maken het ondanks dat een emotionele rollercoaster en een heerlijk boek om te lezen.

De zoektocht naar liefde en de weg die het leven soms neemt, de plicht en het geluk maken dit een boek dat je aan het denken zet. Ook geeft het fantastische inzichten in het leven in Vietnam en de impact die de oorlog heeft gehad op het land. Uiteindelijk heeft het boek een gouden randje en toch ook weer niet helemaal. Alsof je de eerste tekenen van de lente ziet zonder ze echt te voelen. “Maar op een ochtend zou de lente weer van zich laten horen, wanneer de kleine witte scheuten uit de grijze plukken dood gras kwamen zetten, en het gefladder van jonge vogels in de bomen, een wolk die langzaam openbreekt en het blauw dat uitgroeit tot een enorme zee.”
Huong's vermogen om diep menselijke verhalen te weven binnen de grotere context van Vietnamese geschiedenis en politiek maakt dit boek een belangrijke bijdrage aan zowel de Vietnamese literatuur als aan de wereldliteratuur. Het boek leert, ontroert en daagt je uit en geeft een mooi perspectief op persoonlijke vrijheid in de Vietnamese samenleving.

De schim van mijn liefde van Duong Thu Huong, vertaald door Pieter van der Drift en uitgegeven door De Geus in 2007.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.