Je moet wel gaan houden van Friedrich Hebbel bij het lezen van ‘Een blinde bij zonsopgang’. Hebbel heeft langdurig, oprecht een uitgebreid dagboek bijgehouden van zijn leven wat uiteindelijk meer dan 1350 pagina’s omvatte. Het dagboek is gevuld met zijn ervaringen, persoonlijke bedenkingen en korte notities en aforismen. In boek 198 in de reeks van Privé domein maken we kennis met een aantal door Klaus Siegel geselecteerde fragmenten uit de dagboeken van Hebbel.

“Er zijn heel wat mensen tegen wie ik niet eerlijk ben. Ik kan het ook niet zijn, want ze zouden me niet begrijpen, en wat nog erger is: ze zouden denken dat ze me wel begrepen.”

Hebbel kent een armoedige en ongelukkige jeugd waarna hij zich als kunstenaar ontwikkelt. “Op dit ernstige uur koester ik geen andere wens en bede dan dat onfortuinlijke omstandigheden mij niet zullen beletten de krachten te ontplooien die ik in mijn hart meen te bespeuren.” We kennen hem van toneelstukken als Maria Magdalena, ]udith, Herodes und Marianne en daarmee heeft hij zijn reputatie gevestigd. In zijn dagboek vertelt hij over persoonlijke gebeurtenissen, leven en dood, zijn reizen, ontmoetingen en de toenmalige literaire wereld en politiek. Daarnaast schrijft hij ook korte notities, aforismen, maximen en zinsspreuken in zijn dagboek die het een zeer vermakelijk boek maken om te lezen.

“Zichzelf kan men geen raadsel opgeven.”

Friedrich Hebbel is niet heel oud geworden met zijn 51 jaar (1913-1963), maar bij het lezen van zijn dagboeken verwonder ik mij erover hoe één man in één leven zoveel wist te zijn en te doen. Hij was de grootste dichter van zijn tijd, een van de belangrijkste toneelschrijvers en een populaire romanschrijver. Hij was vader van meerdere kinderen, heeft gereisd, is de liefde van zijn leven tegengekomen en heeft al die tijd zijn dagboeken vanaf 23 maart 1835 bijgehouden.

“De tijd is een parodie op alle voorafgaande.”

Hebbel heeft hard gewerkt om zijn plek als kunstenaar te kunnen bemachtigen. Toch blijft hij afhankelijk van anderen om te voorzien in eten en onderdak wat bij hem ook regelmatig bedenkingen opriep. “Mijn talent is te groot om het te onderdrukken en te klein om al basis voor mijn bestaan te kunnen dienen.” Hij weet het hoofd boven water te houden dankzij de doorgrondende liefde van Elise Lensing, een vrouw met wie hij wisselvallig een relatie had en twee kinderen mee heeft gekregen. Mistroostigheid en een sombere diepzinnigheid kenmerken deze tijd in Hebbels leven. “Door mijn karakter is mijn leven al bij voorbaat tot mislukking gedoemd. Misschien moet het geluk niets van me hebben omdat het beseft dat er met mij toch niets valt te beginnen.” Aan zelfbeklag geen gebrek in zijn dagboeken.
Zijn keerpunt in het leven komt na de ontmoeting met Christine Enghaus, de gevierde toneelspeelster, die zijn vrouw werd. “Soms denk ik wel eens dat een onbedorven vrouwelijk wezen me misschien nog zou kunnen redden.” Een inspiratiebron voor Hebbel met een groot hart die Elise omarmt en betrekt in hun leven. Hier ontstaat tevens een omslag in het lezen van het boek. Niet alleen schrijft Hebbel minder in zijn dagboeken, ook de mistroostigheid en het zelfbeklag lijkt te verminderen en Hebbel ontdekt het geluk. “Als ik nu maar kan vasthouden wat ik heb, dat zou me vervullen met oneindige tevredenheid.”

“Mensen staat erop dat je bruto van hen houdt, niet netto.”

In zijn dagboek spreekt Hebbel veelal rechtstreeks tot zichzelf, wat zijn overpeinzingen nog intiemer en eerlijker maakt. Het geeft vrijheid om te schrijven in een boek wat niet bedoeld is voor publicatie. Toch kan hij het ook niet laten om te overdenken wat er mogelijk met zijn dagboeken gaat gebeuren na zijn dood. In sommige passages schrijft hij zijn biograaf alvast aan bij het begin van de zin: “Ten behoeve van mijn biografie”.
Hebbel begint al jong met zijn dagboeken, toch is hij vanaf het begin al bezig met de mogelijke publicatie. “Ik begin dit cahier niet met de vooropgezette bedoeling mijn toekomstige biograaf ermee te plezieren, ofschoon ik gezien mijn kansen onsterfelijk te worden er zeker van kan zijn dat me een biograaf ten deel zal vallen.”
Door het gehele boek heen filosofeert Hebbel ook regelmatig over de grote onderwerpen als de dood, het leven, de liefde en nog veel meer. Hij redeneert door en probeert duidelijkheid te krijgen op het effect van deze grote onderwerpen op het zielenleven.

“Liefde wil bezitten en wie niet lief kan hebben, kan zich niet geven, maar zich hooguit opofferen!”

Naast de inkijk in zijn bedenkingen en ervaringen, zijn brieven en omzwervingen, gebruikt Hebbel het dagboek ook om te oefenen met zijn aforismen en maximen. Het boek is gevuld met een aantal rake, logische en leuke bedenkingen waar niemand omheen kan. Het zet aan tot zelfkritisch nadenken.

“Tot aan zijn dood kan ieder mens het zonder spijs en drank stellen; men noemt dit evenwel verhongeren.”

Het leest als een fragmentarische tekst die in zijn geheel bij elkaar lijkt te passen en aan het denken zet. Zo is het soms wat lastiger om zijn gedachtengang wijs te worden. Hebbel schrijft met een scherpe geest die door een goed observatievermogen de aforismen treffend opschrijft. Hij onderschrijft het belang van kunst om de plaats van het individu in de wereld voor iedereen te kunnen beschrijven en tonen.

“Je moet je was niet aan een regenboog willen ophangen.”

Hebbels dagboeken zijn geestig, diepzinnig, oprecht en ontwapenend. Ze bestaan uit treffende inzichten en wonderlijke observaties naast de beschrijvingen van zijn dagelijkse overdenkingen en belevingen. In brieven, reisverslagen, ontboezemingen en overdenkingen leren we Hebbel kennen. Ik heb ontzettend genoten, gelachen en met tranen in de ogen gelezen. Het is een fantastische spiegel voor iedereen en een boekhouding van het zielenleven.

“De jongeling eist van de dag dat hij iets oplevert, de man is allang tevreden als hij hem maar niets afpakt.”

Een blinde bij zonsopgang van Friedrich Hebbel, vertaald door Klaus Siegel en uitgegeven door De Arbeiderspers in 1995.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

Ik heb ‘Het huis met de geesten’ in één adem uitgelezen en ’s avonds net zo lang doorgelezen tot het boek uit was en dat is het meer dan waard geweest. Isabel Allende heeft ‘Het huis met de geesten’ gepubliceerd in 1982 en in 1985 is het in het Nederlands gepubliceerd door de Wereldbibliotheek. Het is haar debuut waarin we kennis maken met de familie Del Valle. Ze heeft later nog twee boeken geschreven over de familie Del Valle, namelijk ‘Fortuna’s dochter’ en ‘Portret in sepia’.

In deze familiekroniek maken we kennis met Esteban Trueba en vooral met de vier unieke vrouwen van de familie Del Valle die om hem heen bewegen. Trueba is een gedreven man die zich verloofd met Rosa de Schone. Zo maken we kennis met de eerste vrouw uit de familie Del Valle. Rosa is ondenkbaar mooi, een nimf met lange groene haren en gouden ogen. Rosa overlijdt vroegtijdig nog voordat ze kunnen trouwen.
In zijn rouw maken we kennis met de tirannieke en wellustige grootgrondbezitter die Trueba is. Hij keert terug naar zijn vergane landgoed Tres Marías. Hij begint aan de wederopbouw van het machtige, grootse en welvarende landgoed. Wanneer Clara, het zusje van Rosa, later volwassen wordt, trouwt ze met Esteban. Clara is een dromerige helderziende met telekinestetische krachten waar ze graag op oefent. Ze leven samen in een groot huis vol geesten en krijgen een dochter, Blanca. Blanca wordt verliefd op de zoon van een van de arbeiders op Tres Marías die later protestzanger wordt. Samen krijgen zij het meisje Alba dat de wonderbaarlijke geschiedenis van de familie uiteindelijk opschrijft.
Ambitieus en meedogenloos als hij is, blijkt Trueba ontzettend geschikt voor de politiek. Zijn leven wordt echter gekenmerkt door verlies en teleurstelling, vooral in zijn relaties met zijn familieleden. “Ik zag de woede in mij groeien als een kwaadaardig gezwel dat de mooiste uren van mijn bestaan zou vergallen en tederheid en genade voor mij onmogelijk zou maken.” Esteban’s conservatieve en autoritaire houding botst met de idealen van de vrouwen in de familie. Het politieke klimaat van Chili komt binnen in het grote huis met de geesten.

Het is een prachtig boek met een wijdse thematiek. Een van de belangrijkste thema's is de spanning tussen traditie en verandering. Esteban vertegenwoordigt het oude, conservatieve Chileense landaristocratie, terwijl zijn kinderen en kleinkinderen opkomen voor sociale rechtvaardigheid en hervorming. “Zonder ooit een das, horloge of leren schoenen te hebben gedragen, had hij zicht de luxe kunnen veroorloven van tederheid, oprechtheid, verspilling en de siësta omdat hij aan niemand rekenschap was verschuldigd.”
De rol van vrouwen en de strijd tegen patriarchale structuren komt ook duidelijk naar voren. De vrouwen in de familie Trueba zijn krachtig en onafhankelijk, en ze spelen een cruciale rol in het verloop van het verhaal. Van Clara’s stille wijsheid en magische gaven tot de revolutionaire overtuigingen van Esteban’s kleindochter Alba: de vrouwelijke personages geven vorm aan de geschiedenis van de familie en verzetten zich tegen de beperkingen die hen worden opgelegd.
Dit boek is geschreven in de nasleep van de Chileense militaire staatsgreep van 1973, waarbij de democratisch verkozen president Salvador Allende werd afgezet door het leger onder leiding van generaal Pinochet. Deze ingrijpende gebeurtenis en de daaropvolgende dictatuur vormden een diepe wond in de Chileense samenleving en is een belangrijk onderdeel van het boek.

‘Het huis met de geesten’ is een prachtige familiekroniek waarin vier generaties de revue passeren. Rosa de Schone, Clara met haar geesten, Blanca met haar protestzanger en de zalvende getuige Alba. De familiedynamiek is een prachtige spiegel van de politieke onrust in Chili en een veranderend politiek klimaat. De roman eindigt met een gewelddadige staatsgreep die de familie direct raakt. Clara’s bovennatuurlijke gaven worden verweven met de politieke onrust in Chili. Het gebruik van magisch realisme in dit boek versterkt het idee dat trauma’s en herinneringen uit het verleden blijven doorwerken in het heden en de toekomst.

In veel Zuid-Amerikaanse boeken speelt het zogenoemde magisch realisme een belangrijke rol. ‘Het huis met de geesten’ kenmerkt zich door die prachtige stijl en het is ook zeker een signatuur van Allende. “Van jongs af aan moest Alba ervoor zorgen dat er altijd verse bloemen in de vazen stonden. Ze deed de vensters open, zodat er licht en lucht binnenstroomden, maar de bloemen hielden het nooit uit tot de avond omdat de stentorstem van Esteban Treuba en zijn stokslagen de macht hadden de natuur te verschrikken. Zodra hij binnenkwam vluchtten de huisdieren en verlepten de planten.” Het magisch realisme verweeft elementen van het bovennatuurlijke en magische met een alledaagse, realistische setting. Het verruimt de realiteit en geeft Allende als schrijfster de mogelijkheid om de complexiteit van het leven, met al zijn mysteries en onbekende elementen, uit te drukken.
Het past ook bij de cultuur van veel Zuid-Amerikaanse landen waar mythes, vertellingen en spirituele overtuigingen een integraal onderdeel van het leven zijn. Daarnaast geeft het de mogelijkheid om kritiek te leveren op sociale en politieke kwesties op een subtiele en poëtische wijze. Allende heeft net als Gabriel García Màrquez en Jorge Luis Borges magisch realisme tot een poëtische kunst verheven.

Allende’s gebruikt rijke beschrijvingen om de wereld van de familie Trueba tot leven te brengen, en haar gebruik van magisch realisme geeft het boek een dromerige, bijna surrealistische sfeer.
Ze creëert ook levendige en complexe personages. Trueba, ondanks zijn fouten en harde houding, wordt niet neergezet als een eendimensionale schurk. Zijn frustraties, angsten en verlangen naar controle maken hem een tragisch figuur. Clara, aan de andere kant, straalt een kalme en mystieke energie uit die haar tot een ongrijpbare, maar fascinerende, heldin maakt. Ze kan het dromerige en mystieke omzetten in doorpakken en een zeer praktische kant en zodra het kan beweegt ze zich zo snel mogelijk weer naar het ongrijpbare dromen.

Ik vind het een betoverend en ingrijpend boek dat ik niet meer weg kon leggen. Het boek neemt je mee op een reis door vier intrigerende vrouwelijke generaties, waarbij liefde, verlies, magie en politiek met elkaar verweven zijn. Een heerlijk boek om bij weg te dromen en toch ook weer naar de realiteit getrokken te worden.

“Net als op het moment dat we op de wereld komen, zijn we bij het sterven bang voor het onbekende. Maar die angst zit van binnen en heeft niets met de werkelijkheid te maken. Sterven is als geboren worden; alleen maar een overgang.”

Het huis met de geesten van Isabel Allende, vertaald door Saskia Otter en uitgegeven door De Wereldbibliotheek in 1985.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.