De troostelozen

---

Er komt in ieders leven een moment dat men bij zijn besluit moet blijven. Een punt waarop men zegt: ‘Dit ben ik, hier heb ik voor gekozen.'

---

Vol verwondering heb ik ‘De troostelozen’ van Kazuo Ishiguro gelezen. Een boek gevuld met ingetogen, lieflijke en ergerlijke emoties dat mij er helemaal in meesleepte tot het tergend is om te lezen. Maar dat is alleen omdat het zo goed is geschreven. Kazuo Ishiguro publiceert in 1995 het boek De troostelozen en hetzelfde jaar wordt het vertaald door Bartho Kriek uitgebracht in Nederland.

In een niet nader genoemde oude stad in Midden-Europa is een crisis ontstaan. Een evenement moet voor de oplossing zorgen om de vervlogen identiteit van de gemeenschap weer terug te vinden. De bekende pianist Ryder wordt ingevlogen om op donderdagavond tijdens het evenement een memorabel optreden te geven en een toespraak over de crisis. Ryder komt aan in de stad, wordt naar het hotel gebracht, zijn koffers worden naar de kamer gebracht, alles volgens plan.
Vanaf dat moment loopt het uit de hand. Je merkt dat Ryder, ondanks zijn volle programma, geen idee heeft wat hij moet doen. Als hij iets moet doen, ergens naartoe op weg is, dan is er steeds wel iemand die iets van hem vraagt en waarin hij meegaat. Hij mist alle belangrijke afspraken of verschijnt door tijdsgebrek in kamerjas op een gala. Het is constante chaos in zijn hoofd. Hij weet dat hij dingen moet doen en het komt er maar niet van. 
Ondertussen maakt hij kennis met excentrieke figuren in de stad die hem zijn verhaal vertellen, hun problemen met hem delen en hun verzoeken bij hem neerleggen. Terwijl hij door de stad van afspraak naar afspraak struikelt, verdwaalt hij in het labyrint van de stad waardoor een absurdische wereld ontstaat. “En langzamerhand, zou hij gaan berusten in het idee dat hij zijn zoveelste teleurstelling zou beleven, dat er uiteindelijk niets terecht zou komen van ons uitstapje.” De verzoeken worden niet goed ingewilligd en door voortdurende haast, irritatie, miscommunicatie en boosheid is het alles behalve aangenaam en voelt het steeds meer alsof er een communicatieve bom moet barsten.
Terwijl hij zoveel mogelijk verzoeken probeert in te willigen in zijn overvolle programma laat Ryder een spoor van teleurstelling achter. Door het geheel stijgt de verachting van een onaangenaam en zelfingenomen persoon en voor Ryder ontstaat frustratie en medelijden omdat hij geen moment voor zichzelf heeft en alleen maar aan andermans verzoeken voldoet.

Door herinneringen en fantasieën leer je de hoofdpersoon Ryder, de stad en het verhaal na verloop van tijd steeds beter kennen. Het gaat allemaal door elkaar maar komt ook meesterlijk weer bij elkaar. Als een web dat gesponnen wordt waarvan je losse draden ziet en ze een voor een verbonden worden tot een uiteindelijk samenhangend verhaal in een meesterlijk, absurdisch gecreëerde stad, allemaal toewerkend naar het grootse evenement.

De communicatie van de personages in het boek is tenenkrommend. Net als in zijn eerdere boeken speelt in De troostelozen miscommunicatie en het niet uitspreken van emoties een belangrijke rol. Niets wordt daadwerkelijk uitgesproken en de ene aanname na de andere wordt gedaan. Zo communiceren de manager en zijn vrouw met hints. Als zij een bepaalde plaat aan heeft staan als hij thuiskomt of ze is een bepaald boek aan het lezen als hij naar bed gaat, dan geeft ze daarmee hints wat ze leuk vindt. Niets wordt gevraagd. Vanuit de aannames ontstaat veel miscommunicatie en wordt wat anderen denken en doen volledig geïnterpreteerd naar eigen ideeën.

“Het is te laat. Er is geen redden meer aan. Waarom niet accepteren dat we een doodgewone kille, troosteloze stad zijn? Dat hebben andere steden ook gedaan. Dan roeien we tenminste niet meer tegen de stroom op.”

Ishiguro weet als geen ander echter het personage van Ryder langzaamaan op te bouwen. Door alle verwarring, de mist in zijn hoofd en alle gebeurtenissen waar hij per ongeluk instruikelt, leren we hem steeds beter kennen. De door cultuur geobsedeerde inwoners van de stad zijn gedetailleerd en uitstekend opgebouwd gedurende het boek. In de lange verhalen die ogenschijnlijk nergens over gaan ontstaat een steeds completer beeld van deze personages.

Het boek is doordrenkt met surrealistische elementen; het vervaagt voortdurend de grens tussen realiteit en droom. Ishiguro speelt in het boek met ruimte en tijd, fantasie en werkelijkheid. Een krachtige schrijfstijl die de emoties van de personage weerspiegelt. De verwarring en het gevoel van desoriëntatie dat je tijdens het lezen ervaart, komt overeen met de interne chaos van de personages. Dit geeft het boek een bijna hypnotische kwaliteit; het is alsof je gevangen zit in een koortsdroom waaruit je niet kunt ontsnappen, zelfs als je dat zou willen.

Ishiguro's kracht ligt in zijn vermogen om emoties die vaak onder de oppervlakte blijven, te ontleden en te verbeelden. En waar het boek daadwerkelijk over gaat? Daar wordt over gespeculeerd in verschillende reviews. Is het vervreemding in de samenleving, het hebben van vrije wil en verzanden in een wereld waar je geleefd wordt, beperkte vrijheid of een verlangen naar verbinding? Misschien allemaal wel.
In ieder geval ontstaat in deze bijna kafkaëske verwarrende verhaallijn een zoektocht naar de identiteit van personen en van een gemeenschap. Volgens mij is het niet grip kunnen krijgen op het verhaal en de personages een fantastisch voorbeeld van thematiek die Ishiguro hier heel mooi terug weet te brengen. Vanuit aannames kleuren we net als de personages veel in en zijn we aan het zoeken naar de haakjes die ons meer duidelijkheid geven om het in een vakje te plaatsen en weer verder te gaan. En dat is een van de meest mooie punten die Ishiguro volgens mij duidelijk heeft weten te maken.
Op veel momenten deed dit boek mij denken aan Ishiguro’s eerder uitgegeven boek ‘De rest van de dag’ waarin een butler langzaam aan zijn eigen identiteit ontdekt en twijfelt aan zijn levenswerk. Ook daarin is de hoofdpersoon op zoek naar een identiteit wat ook in dit boek lijkt te spelen. Wat De troostelozen uniek maakt, is dat het als lezer net zo verwarrend is als de hoofdpersoon zelf.

Dat neemt niet weg dat ik op sommige momenten niets liever wil dan het boek wegleggen om aan het benauwende verhaal te ontsnappen. Weer een lang verhaal van iemand wat nergens over gaat en de grootste irritatie ontstaat bij mij als Ryder er serieus op ingaat. Ik voel de haast van het onafgemaakte en rommelige programma en de verwarring die ontstaat. En dan komt Ryder met de gedachte: “Inderdaad, wat had het voor zin om je zo’n zorgen te maken? Het was van het grootste belang om je af en toe totaal te ontspannen en je te vermaken.”

Het lezen van De Troostelozen kan soms voelen als ploeteren door een droom waaruit je niet kunt ontwaken. De frustratie komt niet alleen voort uit de verwarring van het verhaal, maar ook uit de manier waarop de personages zich vastklampen aan hun verlangens en dromen, zelfs als deze onbereikbaar blijken. Maar deze tergende kwaliteit is juist wat het boek zo onvergetelijk maakt. De subtiele emotie die voortdurend terugkomt bij zowel personages als bij mij als lezer maakt dit een ongekend meesterwerk en laten je als lezer niet meer los!

De troostelozen van Kazuo Ishiguro, vertaald door Bartho Kriek en uitgegeven door Atlas Contact in 1995.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---