Eiland van de eeuwigheid

---

Van het goede leert men niets; van slechtheid wel. Van geluk wordt de mens niet wijs; van ongeluk wel. Lijden blijkt heilzamer dan genieten.

---

Het eiland van de eeuwigheid van Abilio Estévez, uitgebracht in 1997, is een zeer geprezen en geloofd boek in de Cubaanse literatuur. Het gaat over het Eiland, een gesloten gemeenschap vlakbij Havana die ‘net als God eeuwig en onveranderlijk is’, aldus eerdere reviews. Ik voel meer voor de beschrijving van het Eiland van de Ongeschoeide Gravin, namelijk: “Dit is geen Eiland, maar een monster vol bomen.” Het boek, geschreven in de schaduw van het post-revolutionaire Cubaanse regime, biedt een blik op de uitdagingen waarmee de bewoners van het eiland en van Cuba worden geconfronteerd. Abilio Estévez gebruikt zijn thuisland als een canvas om verhalen van liefde, verlies, en de eeuwige zoektocht naar identiteit te vertellen.

“Op een eiland is de zee het enige zekere, want op een eiland is de aarde het vluchtige, het onvolledige, het toevallige, de zee is daarentegen het blijvende, het alomtegenwoordige, het magnifieke, datgene wat alle eigenschappen van de eeuwigheid in zich heeft.”

Eind jaren zestig wordt een 11-jarige Cubaanse jongen een magische wereld ingezogen, die op sprookjesachtige wijze een stukje Cubaanse geschiedenis vertelt. De naamloze verteller komt terecht op het Eiland waar een bijzondere verzameling mensen woont wiens levens onlosmakelijk met elkaar verweven zijn. Alles gaat z’n gangetje tot er op een dag bloed ligt op de stoep. Het is een groot raadsel tot er een gewonde gevonden wordt gewikkeld in een Cubaanse vlag. Dan volgen verassende, onverklaarbare en verwarrende gebeurtenissen elkaar in een snel op.
Er verdwijnen bijvoorbeeld mensen van het eiland, zo is Chavito, de zoon van de bakker verdwenen. Ook raakt Irene haar herinneringen kwijt terwijl ze de gewonde verzorgt. Het stormt heftig op het eiland. Casta Diva raakt in een ingewikkeld machtsspel met haar spiegelbeeld verwikkeld terwijl haar man niet meer uit bed komt en uiteindelijk verandert in een konijn. Berta voelt voortdurend een blik op haar en gaat op een eindeloze zoektocht naar de blik die op haar rust. “Ze sluit haar ogen om de blik te ontvluchten. Het heeft alleen geen zin om ze te sluiten, ze blijft toch zitten met die blik die als een glibberige hand op haar lichaam rust, haar hele lichaam streelt.”
De zoektocht naar eigen identiteit en seksualiteit op het bevreemdende Eiland gaat door waarbij we de verhalen volgen van de inwoners in een introspectieve reis en dat alles binnen de complexe context die het Eiland biedt.

Het boek verkent thema’s als ballingschap, verlangen, vergankelijkheid, seksualiteit en identiteit. De personages die we steeds beter leren kennen in het boek zijn menselijk en feilbaar met eigen worstelingen en verlangens. “Ik ben een avonturier en de wereld interesseert me niet.” Het eiland zelf is de metafoor voor isolatie, stagnatie maar ook voor schoonheid en hoop. De wind laat ons horen wat het maatschappelijke en politieke klimaat is. Estévez maakt gebruik van een niet-lineaire vertelstructuur waarbij hij ons zelf ook vertelt dat de tijd er niet toe doet in dit boek. Dat maakt hij zeker waar door heen en weer te springen tussen verschillende tijdsperioden en perspectieven.

Ik weet niet zo goed wat ik moet vinden van het boek. “Gek is degene die de moed nog heeft om de waarheid te zeggen.” Er staan prachtige beschrijvingen in, er staan filosofische tirades tussen die heerlijk zijn om te lezen en aan het denken zetten en ook het Zuid-Amerikaanse sentiment klinkt als een luide en aanwezige stem door het hele boek heen. het verhaal vind ik echter lastig te volgen, ik mis dat waarin ik me kan verliezen, dat wat bindt. Het is verwarrend om te lezen met alle verschillende personages en vooral het springen tussen tijd en perspectief. Maar misschien is dat ook wel juist de bedoeling.

De schrijver geeft tevens commentaren in het verhaal, zoals ‘de tijd doet er in dit boek niet zoveel toe’. In de epiloog zegt de schrijver: “Flaubert dient tegengesproken te worden: het is niet heilzaam dat de schrijver in zijn werk aanwezig, zoals God in de schepping: aanwezig maar onzichtbaar.” En komt hier vervolgens op terug: “Waarom moet de schrijver God imiteren in wat zonder enige twijfel zijn slechtste eigenschap is, namelijk onzichtbaarheid? Ik permitteer mezelf de luxe hier een bekentenis te doen: alleen ik kan de brand blussen.” Estévez komt hier met een soort begeleidende opmerkingen in het lezen van het boek.

Estévez is duidelijk beïnvloed door andere grote Latijns-Amerikaanse schrijvers zoals Gabriel García Márquez en Julio Cortázar, maar ook schrijvers uit Europa hebben impact gehad op zijn schrijven, zoals ook duidelijk wordt in de epiloog. In veel recensies van het boek wordt hij gelijk getrokken met grote schrijvers.
In het boek zijn veel invloeden herkenbaar van andere schrijvers. En het is een bewezen methode om te leren door af te kijken, te kopiëren en na te doen om er vervolgens wel een eigen draai aan te geven die het beter maakt. De laatste drie woorden ben ik nog niet van overtuigd.

“En hoezeer de schrijver ook op de schepper wil lijken, ook hij weet een heleboel dingen niet.”

De rijke beschrijvingen en complexe personages is het een mooie toevoeging aan de hedendaagse Latijns-Amerikaanse literatuur bomvol onomstreden wijsheden, zoals “Niemand met ook maar enig gevoel zal betwijfelen dat het zweet van een mooie man te verkiezen is boven het duurste parfum uit Parijs.” Het boek brengt ons een schittering van een wereld die tegelijkertijd prachtig en hartverscheurend is en laat deze door taal tot leven komen. Maar ook lijkt Estévez mij hier en daar iets te enthousiast. Het magisch realisme wat in andere boeken zo mooi is, lijkt hier een beetje overdreven.
Misschien is dit het boek wat als een hypnotische lezer in een soort droomstand gelezen moet worden. De woorden gewoon langzaam zonder te denken op je in laten werken, gewoon binnen laten druppelen, woord voor woord, zin voor zin, tot het boek uiteindelijk uit is. Ik zou zeggen, test het ook eens voor jezelf.

Eiland van de eeuwigheid van Abilio Estévez, vertaald door Harriët Peters en uitgegeven door De Geus in 1999.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---