Moedermelk

---

Er zijn geen grenzen aan de vrijheid en de wereld

---

Moedermelk is het eerste direct uit het Lets vertaalde boek naar het Nederlands en vertelt ons een ontroerend verhaal over drie generaties vrouwen in een zoektocht naar vrijheid in een land van onderdrukking. Nora Ikstena laat ons een onwerkelijke werkelijkheid zien waarin het moederschap even zeker als onzeker is. De staat drukt een ongekende stempel op de vrouwen die samen een uitweg zoeken, een weg naar vrijheid en beschikking over hun eigen leven en de levens die ze voortbrengen.

“Ik heb geen herinneringen aan 15 oktober 1969. Ik kan me niets van die dag herinneren, hoewel er mensen zijn die beweren zich hun geboorte voor de geest te kunnen halen.” Nora Ikstena, geboren in 1969, geeft hiermee in de eerste zin aanzet voor een deels autobiografische roman. Ze schets het beeld van Riga in de tijd van bezetting door de Sovjet-Unie.

“In de twintig jaar die ik met mijn moeder heb doorgebracht, heb ik haar nooit kunnen vragen waarom ze mij, een kleine hulpeloze baby, haar melk onthield. Ik kon het niet, omdat ik het toen nog niet wist. En waarschijnlijk was het ook een ongepaste vraag, want het leven is zo gelopen dat ik háár moeder werd.”

En daarmee eindigt het eerste hoofdstuk. De onzichtbare verbinding tussen vrouwen door de generaties heen en de familiebanden zijn steeds aanwezig en worden meedragen. Een moeder die haar dochter niet haar ‘slechte’ melk door wil geven die die ‘bitter, vol verwarring en verval’ was. Toch kan ze er niet omheen dat zij, haar moeder en haar dochter onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Ondanks de voortdurende dreiging van arrestatie en vervolging probeert de moeder haar roeping te volgen als arts in het door de Sovjet-Unie bezette Letland. Ze wil zoveel mogelijk vrouwen helpen en werken aan de toekomst van de medische wetenschap rondom vruchtbaarheid. Het is de moeder die haar eigen pad volgt, met alle gevolgen van dien. “Ja, er is geen God, dat had ik al gezegd. Maar er is een hemel en er zijn sterren. En ik ben verstoten uit mijn paradijs.”
Er mogen geen vragen worden gesteld, er mag niet gezocht worden naar een andere werkelijkheid en de vrouwen in het land worden weggedrukt. Toch de voortdurende vraag van de moeder naar meer, het verlangen en het bewijs dat wat ze doet waarde heeft en belangrijk is. Een plaats waar leven wordt gecreëerd en wordt beëindigt in een sluier van stilzwijgen. Wie zoekt en geeft de antwoorden der waarheid?
En zo volgen we het dappere leven van drie vrouwen met allen een andere kijk op de bezetting. Van een hoopvolle dochter met een zucht naar verandering, een moeder die vecht tegen het huidige regime en geen uitweg meer ziet en een grootmoeder die zich erbij neerlegt en op zoek gaat naar de kleine plezieren in het leven. In de hoogst ongelijke strijd waarin deze vrouwen zich bevinden houden ze hun geloof in een toekomst waarin zelfbeschikking mogelijk is, soms op de meest precaire momenten.

De kracht van het leven doorgeven maar ook het beëindigen lopen als een rode draad door het boek. En niet alleen het leven. Het is voelbaar in je lijf, het wordt je ingefluisterd. De door de generaties heen doorgegeven pijn en vragen, het verlangen naar dat wat ooit was en wat ooit kan zijn. Het leeft met je mee.

In een land waar de grootste wens vrijheid is, ontstaat vrijheid in de kleine genoegens van het leven, zoals kijken naar toespraken op tv en wachten tot de tanden van Brezjnev eruit vallen, “het moet een keer gebeuren”, aldus de dochter en grootmoeder. In de wisseling tussen de vrouwen in het verhaal, valt het verschil in stijl op bij de moeder en de dochter. Het is een afschildering van hun houding in Letland door de jaren heen. Brenda Lelie neemt ons in haar blog mee hoe zij dit heeft vertaald en de complexiteit die komt kijken bij een taal als het Lets vertalen naar het Nederlands.

De dochter is hoopvol en ziet overal om haar tekenen dat verandering op komst is. “De kooltjes gloeiden. Ze leken op een verlicht tapijt dat ons mee zou voeren naar een ver land van geluk, waar geen verlangen en scheiding zouden zijn, waar licht en vreugde heersten. Waar niemand iemand liefde zou ontzeggen, maar juist alleen maar liefde zou geven.”

​Voor de moeder komen deze veranderingen te laat. “Denk je niet dat het in deze kooi wat te krap is voor de vrijheid?” In haar gevecht voor vrijheid wordt ze steeds teruggeduwd naar haar plaats binnen de situatie in het land. Gesteund en ondersteund, letterlijk en figuurlijk door haar dochter ploetert zij zich door het leven heen. Moeder van haar moeder wordt ook de dochter gesteund door een moeder in de lijn, namelijk de grootmoeder.
“Het zoute, schuimende water spoelde zacht om ons heen. Zo warm als melk, zei mijn grootmoeder. Ik zwom naar haar toe en omhelsde haar stevig. Een ogenblik lang wiegden we samen in de golven, de bol wol van mijn moeder ontrolde zich in de verte en we waren hecht verbonden door een onzichtbare draad. Op het strand stond stiefvader vrolijk te zwaaien.”

Prachtig en ontroerend, een geëngageerd relaas voor vrijheid en eenheid. Een intrigerend en liefdevol verhaal over drie levens in Letland. De kracht van de vrouwenlijn, de kracht van hoop en het verzet tegen dat wat beperkt en wegstopt door elkaar heen loopt en verweven in een vertederende en hartroerende vertelling.

Moedermelk van Nora Ikstena, vertaald door Brenda Lelie en uitgegeven door Koppernik in 2023.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---