De laatste broer

---

Die klaagzang leek de schoonheid van de natuur te verhevigen en, ik zeg het wat aarzelend te midden van al deze herinneringen, te midden van deze verschrikkelijke, barbaarse gebeurtenissen, ik had het gevoel dat hij ook uiting gaf aan de schoonheid van het leven.

---

De laatste broer is een ontroerend mooi boek wat ik in één adem uitgelezen heb. Dit boek van de Mauritiaanse schrijfster Nathacha Appanah is in 2007 gepubliceerd en gaat over een onwaarschijnlijke vriendschap in 1944 en 1945. Het geeft een hele andere kijk op de Tweede Wereldoorlog door een van de gebeurtenissen naar boven te halen die weinig van ons kennen.

We strijken neer op Mauritius. In 1944 en 1945 is het eiland nog een Britse kolonie. De strategische ligging van Mauritius maakte het een nuttige locatie voor de geallieerde marine- en luchtoperaties in de Tweede Wereldoorlog. Maar dat was niet het enige. De Britten stuurden in 1940 een groep van 1587 Joodse vluchtelingen naar Mauritius, vluchtelingen die in Europa op het nippertje aan de nazi’s zijn ontkomen.
Het waren heuse gevangenen waarbij de mannen gescheiden waren van de vrouwen en kinderen en waarbij een strak regime gold en die opgesloten werden in een oude gevangenis. Uiteindelijk overleden 130 vluchtelingen op het eiland. Het verhaal van de laatste broer gaat over één van hen.

Het is een ontroerend mooi boek over de onwaarschijnlijke vriendschap in 1944 en 1945 tussen een jongetje van Mauritius, Raj, en David. Raj verliest tijdens een storm zijn twee broers en komt als een gebroken jongen aan in de buurt van de gevangenis waar Davis opgesloten zit. David is een Joodse jongen die gevlucht is uit Praag en malaria heeft opgelopen in de gevangenis. David weet te ontsnappen en samen gaan ze op zoek. Raj naar zijn verleden en verlossing op de plaats waar zijn broers overleden zijn en David naar gevoel, een leven, een gevoel van leven.
We leren Raj en zijn gezin kennen op de plaats waar zijn vader werkt voor een suikerfabriek. Samen met zijn twee sterke broers en moeder vormt hij een hecht front. Hij is de uitverkorene en als slimme jongen mag hij naar school terwijl zijn broers iedere dag de nodige klussen uitvoeren. Op een dag gaan ze samen naar de rivier waar een storm uitbreekt en beide broers komen te overlijden. Vluchtend voor hun verdriet vertrekken de overgebleven drie gezinsleden naar een huisje in het bos waar zijn vader een baan krijgt in de gevangenis. Daar ontmoet Raj David en tijdens een storm ontsnapt David en neemt Raj hem mee naar zijn moeder.
Raj blikt vele jaren later als oude man terug op deze roekeloze ontsnapping en op de schaduw van de dood die hij meedraagt in zijn leven. Waarom ik? Waarom ik die overleefd?

Een romantisch en naïef beeld van de wereld sleept je als een kind vervuld van verdriet mee door Mauritius. De vriendschap van Raj en David staat daarin als een huis. De zieke en vluchtende David ademt moeizaam en opgetogen de lucht van vrijheid in. Raj, vervuld met schuld en verdriet, is op zoek naar zijn overleden broers om David aan voor te stellen en samen een geweldig mooi leven tegemoet te gaan, vol hoop en verlossing. Raj wil niets liever dan de dood uitgummen en beter opnieuw beginnen.

De vrienden werken samen als een onwaarschijnlijk duo en leren elkaar steeds beter kennen. “Iedereen staarde ons nieuwsgierig aan, alsof het idee om samen te werken en hun krachten te bundelen nooit bij hen opgekomen was.” De band tussen Raj en David is krachtig en ontroerend en biedt een lichtpuntje in een anders donkere wereld. Door hun vriendschap toont Appanah hoe menselijke verbindingen kunnen helpen om trauma’s te overwinnen en hoop te bieden in tijden van wanhoop.

De hoop van Raj wankelt echter steeds meer. David wordt zieker en de twijfel of hij zijn broers ooit zal bereiken wordt steeds sterker. Beide hebben ze een eigen doel en elkaar daarin gevonden. Zo ontstaat er een mooie en sterke vriendschap. “Geen moment heb ik beseft dat hij gewoon nooit had geleerd aan zichzelf te denken en dat hij door zoveel doden, door zo veel ellende was uitgewist, dat zijn lichaam, zijn hart en zijn hoofd niet meer bestonden.” Terugkijkend leert Raj de kant van David begrijpen en leert hij over het verschrikkelijke verleden van David. Hij leeft verder met niet alleen het schuldgevoel en verdriet over zijn broers, maar ook David.

Raj kijkt als oude man terug op zijn kindertijd op het kerkhof bij het graf van David. Voor eeuwig verbonden door de tijd die ze samen doorgebracht hebben, het verhaal wat ze delen in leven en dood. En bij de levende Raj blijft de vraag dan hangen; waarom ik? Waarom overleef ik? De spijt, de onmacht en de liefde spreekt door het hele verhaal.

De familiedynamiek mag niet ontbreken in dit boek. Het ruwe leven zet veel druk op het gezin. Raj’s jeugd is getekend door hard werken en angst. De heldhaftige daden van de moeder en de woede van de vader zijn een rode draad in het leven van Raj en ook David leert deze kennen. “Mijn moeder is het geluk van mijn leven geweest, dat het bestaan me heeft gegeven om me op de rails, op de goede weg te houden, een pijler van kracht, goedheid, doorzettingsvermogen en zelfverloochening, om me te doen begrijpen dat er andere dingen op de wereld zijn, en met haar aan mijn zijde in mijn kindertijd ben ik niet gek geworden en evenmin gemeen of wanhopig.” De kracht van een moeder die zich staande weet te houden en haar zoon weet te beschermen van alle ruwe randen is ongekend en wordt in dit boek ontroerend mooi verhaald.

De schrijfstijl past Appanah volledig aan de emotie van Raj aan, geholpen door de mooie vertaling van Truus Boot. Ze schrijft heerlijk en ontspannen met prachtige en intense beschrijvingen van een realiteit die zo ver weg lijkt. Met wonderlijke en beeldende bewoordingen wekt Appanah de natuur en het eiland tot leven in vermengt dit met de gevoelswereld van de jongens en de bewoners. Lyrisch en beeldend creëert ze een levendig beeld van het eiland vervuld met emotie.

'De laatste broer' geeft een ontzettend mooi en breed beeld van Mauritius en de historie en politiek van het eiland. Zo rond 1598 werd Mauritius gekoloniseerd door Nederland, voor die tijd was het onbewoond. In 1710 namen de Fransen de dienst over op Mauritius en stichten daar de hoofdstad Port Louis. In 1810 werd het eiland door de Britten veroverd en is het lange tijd in Britse handen geweest. Uiteindelijk werd het eiland onafhankelijk in 1968 en in 1992 werd het een parlementaire republiek.
De Britse geschiedenis is nog recent in Mauritius en leeft ook door in het leven van Raj in het boek. “Het geheugen is iets merkwaardigs, zodra ik een Engelse vlag zie wapperen, zelfs al is het op de buis, gaat in mijn hoofd zonder dat ik er iets aan kan doen, meteen het volkslied van start. Mijn hoofd spuwt die woorden weer uit, dat irriteert me behoorlijk, dan zou ik graag de cassette daar boven in mijn oude hoofd willen uitschakelen, maar het is niet anders, zestig jaar, een onafhankelijk land, een nieuwe vlag, een nieuw volkslied en eigenlijk ben ik gewoon een pavlovhond.”
Appanah verweeft historische feiten met fictieve elementen en brengt de geschiedenis op een meeslepende manier tot leven. Ze informeert en ontroerd met deze inkijk in een stukje geschiedenis wat maar weinig mensen kennen, maar met een ongelofelijke impact op dit kleine eiland en de bewoners.

Ik heb dit boek in één ruk uitgelezen met een glimlach, met nieuwsgierigheid en met een traan. Wat een heerlijk boek. Het boek herinnert ons aan de gruwelen van de oorlog, maar ook aan de kracht van menselijke verbinding en de mogelijkheid tot verlossing. Appanah brengt een grote en meeslepende verhalen en thema's samen in één verhaal, van oorlog en verdrukking tot verbinding, vriendschap en familie. Een absolute aanrader die je meeneemt naar Mauritius, een eiland met een ongekende en onbekende geschiedenis. Een boek dat je de waarde leert van leven, overleven, vriendschap, verbinding en liefde.

“Ik dacht dat ik op mijn hoge leeftijd met wat meer begrip op mijn leven zou terugkijken, want ik weet dat spijt nergens toe dient, dat je veel geluk moet hebben om je dromen te verwezenlijken, dat de beste manier van leven is om alles op elk moment zo goed te doen als je kunt, en dat er zoveel dingen zijn die buiten ons om gebeuren, zelfs al lopen we voortdurend als gekken te hollen en denken we dat we er van alles aan kunnen veranderen.”

De laatste broer van Nathacha Appanah-Mouriquand, vertaald door Truus Boot en uitgegeven door De Bezige Bij in 2008.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---