Je  merkt het misschien al… Ik ben fan geworden van Mensje van Keulen. De komende tijd kan je nog wel een aantal van haar boeken hier verwachten. Eerder heb ik geschreven over ’Neerslag van een huwelijk: Dagboek 1977-1979’ en daar heeft ze een vervolg van uitgebracht. In ‘Moeder en pen: Dagboek 1979-1983’ schrijft Mensje van Keulen over haar tijd als moeder en schrijfster.
En weer vind ik het een ontroerend portret van een vrouw in spagaat. De dagelijkse taken en beslommeringen, het moederschap, een ingewikkelde man, een eigen leven in Amsterdam en haar schrijverschap en creativiteit. Ik ben echt onder de indruk van de krachtige momenten van reflectie, de emotie die van het papier spat en de ontspannen nonchalance waarmee ze schrijft.

“Nacht. Allerlei fantasieën die me hopelijk helpen om weer te kunnen schrijven, houden me wakker.”

Ook in dit dagboek staat het zoeken van balans tussen creativiteit en het dagelijkse leven weer centraal. Alleen dan dit keer als pas gescheiden en nog kersverse moeder van haar zoon. “Verlatenheid. Belemmering. Het is de consequentie van het alleenstaande-ouder-zijn. Maar het komt goed uit om in dat plichtmatig-meer-teruggetrokken leven te schuilen, zodat je je minder tussen de mensen begeeft.” Daarmee wordt het niet gemakkelijker. Haar dagboeknotities zijn vaak doordrenkt met gevoelens van schuld, onvermogen en twijfel of ze het allemaal wel goed doet voor haar zoon met daarnaast de frustratie niet genoeg aan het schrijven toe te komen.
Toch ervaar ik meer rust in haar dagboek als moeder. De kogel is door de kerk en er is een definitieve scheiding. De emotionele last waar ze iedere dag mee geconfronteerd werd, neemt af en dat geeft ruimte aan nieuwe dingen, nieuwe liefdes en haar zoon. En het moederschap brengt ook momenten van vreugde en trots naast alle uitdagingen. Ze toont een diepe liefde voor haar zoon en het moederschap in haar dagboeken en een gedrevenheid om het beste eruit te halen.
Ze pakt het schrijven langzaam weer op, maar verzandt toch iedere keer weer in de frustratie van afleiding die ingaat tegen haar passie voor het schrijven. Het schrijven is voor van Keulen een vorm van overleving. “Schrijven is ellendig, niet schrijven is ellendiger.” Het schrijven helpt haar gedachten te ordenen en biedt een uitweg. Haar dagboek is een tip van een vriend om het schrijven vast te houden en ergens naartoe te kunnen met haar emotie. Ze beschrijft het creatieve proces met een mengeling van discipline en noodzaak. Het geeft mij als lezer een diepgaand inzicht in haar worsteling, maar ook in de processen die voor haar ruimte geven om te schrijven. Het is voor haar een manier om de chaos van het leven aan te kunnen.

Het boek geeft inzicht in de literaire wereld in het begin van de jaren 80 en het werk van een schrijfster die haar strepen al heeft verdiend ondanks dat zij dat zelf niet altijd zo voelt. De druk om te presteren en de onzekerheid over de ontvangst van haar werk lopen door de dagboeken heen. Ze reflecteert openlijk op haar onzekerheden als schrijver en de angsten die gepaard gaan met het publiceren van een nieuw werk. Deze introspectieve momenten zijn eerlijk en ongefilterd.
Ook het belang van liefde is een rode draad in de dagboeken. Een oneindige liefde voor haar zoon, het verdriet van haar scheiding, de vrije liefde, de vluchtige liefde en nieuwe liefde. “De hemel is helder, vol sterren, en de maan hangt erin als een schaaltje.” Nieuwe kansen en ruimte voor wat zij wil, een ontdekkingstocht die ze met veel ups en downs beschrijft, als een open hemel vol twinkelende sterren. Van alle kanten wordt de liefde en ontdekkingstocht in rauwheid en met een alledaags en diepgaand sentiment belicht, volledig passend bij de jaren 70 en 80 waar Van Keulen over schrijft.

Begin van de jaren 80 waren in Nederland niet de gemakkelijkste jaren om als alleenstaande moeder een nieuw leven op te bouwen. Deze jaren kenmerken zich door stagnatie, een knagend gevoel van malaise en “een gevoel van wind tegen en een storm in het vooruitzicht”, aldus Diana Ozon. De koude oorlog is in volle gang en de spanningen lopen hoog op, stijgende werkloosheid en  massale protesten voor vrede, anders kunnen zijn en nog veel meer.  “Met de wereld gaat het slecht. De natuur. De politiek. De harteloosheid. Beangstigend? Ja, behoorlijk.” In de documentaire van Andere tijden worden de jaren 80 heel mooi geschetst met alle politieke spanningen, maatschappelijke ontwikkelingen en trends van die tijd. 

Er zit ook, wellicht onbedoeld, een feministische ondertoon in het boek. Van Keulen laat zien hoe het leven van een hard werkende vrouw vol uitdagingen zit, vooral wanneer het gaat om het combineren van werk en gezin. Ze maakt duidelijk dat de verwachting van een toegewijde moeder en een succesvolle schrijfster vaak onrealistisch en zwaar zijn. Zeker in een literaire wereld die grotendeels door mannen wordt gedomineerd.

“Wanneer komt de zin terug muziek op te zetten, mee te zingen, te dansen. Buiten is het van dat mooie weer dat alleen voor evenwichtige, zorgeloze mensen geschikt is.”

De stijl van 'Moeder en pen' is karakteristiek voor Van Keulen: helder, beknopt en zonder opsmuk. Ze heeft een scherp oog voor detail en een vermogen om grote emoties met een paar woorden vast te leggen. Het lezen van het dagboek is aangenaam en soms intens. De dagboekfragmenten, zorgen natuurlijk ook voor een intiem kijkje in haar leven.
Het is bewonderenswaardig om haar verhaal te lezen en een intieme blik op haar leven te kunnen werpen. Iedereen zal in meer of mindere mate te maken hebben met de frustratie die Van Keulen in dit deel van haar dagboeken beschrijft. Het maakt het herkenbaar en door haar heerlijke schrijfstijl leest het boek fantastisch. Mij heeft het boek aangegrepen en ik heb het net als Neerslag van een huwelijk in een zucht uitgelezen.

Moeder en pen: Dagboeken 1979-1983 van Mensje van Keulen, uitgegeven door Atlas Contact in 2023.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

Mensje van Keulen geeft ons een intiem en diepgaand kijkje in haar persoonlijke leven met haar dagboeken. ‘Neerslag van een huwelijk: Dagboeken 1977-1979’ onderzoekt liefde, een huwelijk vol ontrouw in de jaren 70, een enkelzijdige kinderwens en de balans met het schrijverschap op een openhartige en soms ook schokkende wijze. Het boek is een verzameling van dagboekfragmenten die je als lezer meenemen in het kunstcircuit van Amsterdam van de jaren 70, haar schrijverschap en de alledaagse uitdagingen die van Keulen tegenkomt.

Haar dagboeken zijn verwoede persoonlijke notities vermengd met reflectieve momenten in een wirwar aan emoties. Het boek geeft een krachtig portret van haar leven waarin ze balanceert tussen haar carrière, haar persoonlijke relaties en haar eigen innerlijke wereld. Een van de zaken waar van Keulen steeds weer tegenaan loopt is het vinden van een balans tussen de creativiteit en de dagelijkse verplichtingen.
Ze beschrijft haar worstelingen met het schrijven, waarbij ze de inspiratie soms moeilijk weet te vinden tussen alle andere taken en perikelen in en buiten huis. “Wat krijg ik een zin om te werken, hard te werken, zonder wat voor gedoe dan ook om me heen. Waarom is de muze niet gewillig en de fles des te meer.” Balans, of een gebrek daaraan, is herkenbaar en haar fragmenten geven een mooi beeld van het leven als schrijfster.
Naast het leven als schrijfster is ook het huwelijk zelf een onderwerp, zoals de titel al doet vermoeden. Ze onderzoekt de kleine en grote momenten die samen de 'neerslag' van haar huwelijk vormen. De vrije ideeën ten tijde van de jaren 70 doen het jarenlange huwelijk niet goed. “Het bestaan is door dat zogenaamd vrije bestaan meer een vrije val.” Na een intense en langdurige verbinding met haar man lijkt een afscheid onvermijdelijk. Ze neemt ons mee in haar relatie, inclusief de hardnekkige en intense conflicten, de momenten van intimiteit en de voortdurende onderhandelingen die deel uitmaken van deze langdurige verbinding.

Ze schrijft direct en ongefilterd. De dagboeken geven een rauwe en ongepolijste blik op haar gedachten en gevoelens. Deze stijl maakt het boek bijzonder authentiek en toegankelijk, alsof je als lezer rechtstreeks in haar hoofd mag kijken. Van Keulen schuwt niet om haar kwetsbaarheden te tonen, wat resulteert in een eerlijk en vaak ontroerend portret van een vrouw die vecht voor haar huwelijk, haar kunst en haar eigen gezondheid en verlangens. Deze eerlijkheid is verfrissend en geeft je het gevoel er zelf middenin te zitten.

Een van de meest intrigerende aspecten van de dagboeken is de manier waarop ze reflecteert op haar eigen werk en haar plaats binnen de literaire wereld. Ze beschrijft de ups en downs van het schrijverschap en is heel open over haar eigen twijfels over haar capaciteiten als schrijver. “Ik moet zien te werken, ik wil zo graag kunnen werken. Denk vaker dat ik er niets van kan.”

De dagboeken zijn mooi, ergerlijk, verdrietig en hoopvol om te lezen. Het verdriet en de frustratie die ze ervaart in haar huwelijk, evenals de momenten van vreugde en verbondenheid, legt ze met een scherpe pen vast. Het is een tergend langzaam en lang loslaten. Tijdens het lezen wil ik schreeuwen: 'Ga weg bij die rotzak!' Ondertussen word ik zelf bijna weer verleid terug te rennen. Het hele boek dein ik mee op de golven van de relatie. “Ik zei dat ik hem nooit weer wou zien. Ik zei dat ik tot aan mijn graf van hem zou houden.” Het is een emotionele achtbaan die ook lang blijft hangen nadat ik de laatste pagina heb omgeslagen.

Ze schrijft het rauw en echt op in een heerlijk leesbare stijl. De fragmentarische aard van het dagboek leiden soms wel tot een moeilijker te volgen verhaal. Ik ben niet thuis in het artistiek Amsterdam van de jaren 70 en de vele namen en afkortingen van de namen zijn daarmee wat verwarrend.

Toch is het een prachtig boek vol signalen van een pijnlijk en evident afscheid. Als klittenband dat heel langzaam van elkaar af wordt getrokken. Ieder stukje loslaten doet immens veel pijn. Langzaam ontstaat er steeds meer irritatie, een ‘klaar zijn met’, distantiëren en er gewoon niets meer om geven. Onverschilligheid die in langzame traptreden wordt opgebouwd als oneindige stappen voor en achteruit van een pijnlijk loslaten van diegene waar je ontiegelijk veel van houdt. Ze zeggen dat de pleister er in één keer aftrekken het beste is, maar wat als dat gewoon niet gaat?

Haar openheid maakt haar soms afschuwelijk en meestal intens mooi menselijk. Het is een waardevol en indrukwekkend boek dat een diepgaand inzicht biedt in het persoonlijke en professionele leven van Mensje van Keulen. “Kan verdriet toenemen? Is de gemoedstoestand op een gegeven moment aan zijn grenzen? Of is het een herhaling van een wond die telkens weer openrijt?” Het boek toont haar ongeëvenaarde vermogen om menselijke emoties en relaties te verkennen, nu niet door fictieve personages, maar door haar eigen ervaringen en reflecties.
Neerslag van een huwelijk is niet alleen een belangrijke toevoeging aan het oeuvre van van Keulen, maar ook een waardevol document van het creatieve en persoonlijke leven in de late jaren zeventig. Zelf heeft ze bij de VPRO nog een toelichting gegeven op het boek in een interview bij VPRO boeken met Carolina Lo Galbo.

Van Keulen weet met haar dagboeken mensen te raken. Haar openheid en eerlijkheid over de mooie en minder mooie kanten van het schrijverschap en haar relatie geven een blik in uitdagingen die voor vele herkenbaar zijn. Waarschijnlijk niet in dezelfde context, maar ze bespreekt hele menselijke thema’s met een dosis wanhoop, maar ook ook ontstaan er langzaam vleugjes hoop. “Maar de momenten van een ongelooflijke nieuwsgierigheid en mijmeren over een toekomst die beter, sterker zal zijn dan de tijd die achter me ligt, nemen toe.” Door de emoties, gevoeligheid en eerlijkheid wordt je meegesleurd in het verhaal en laat het je tot lang na de laatste bladzijde niet meer los. Een absolute aanrader!

Neerslag van een huwelijk: Dagboeken 1977-1979 van Mensje van Keulen, uitgegeven door Atlas Contact in 2018.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.