De fietser van Tsjernobyl

---

Een mens hoort bij geen enkele plek tot hij zijn ogen opendoet en ziet, daarom wilde hij het licht niet aandoen, hij was liever een ander geweest.

---

‘De fietser van Tsjernobyl’ van Javier Sebastián is een boek dat zich afspeelt tegen de achtergrond van een van de meest verwoestende menselijke en ecologische rampen van de twintigste eeuw. Het geeft een inkijk in de vernietigende kracht die deze ramp met zich meebracht voor mensen en gezinnen die hun huizen hebben moeten verlaten. Dit boek, dat vertaald is uit het Spaans, zoekt een weg tussen fictie en documentatie in een bizarre reis op zoek naar ‘thuis’.

“Een huis moet je onderhouden zodat het niet instort. Als je erin woont blijft het wel overeind, ook al breng je geen reparaties aan. Maar o wee, als je weggaat. Zodra je weggaat, worden de materialen week en in een tijd van niks zakt het in elkaar.”

Het verhaal gaat over de zogenoemde ‘fietser’, die door het desolate landschap van Tsjernobyl zwerft als een voormalige bewoner van de ontruimde zone. We maken kennis met hem in een spookstad op een afgelegen plaats in het besmette gebied. Hij neemt ons mee door de stad heen, laat ons kennis maken met de plunderaars en de weinig achtergebleven inwoners.
De fietser lijkt een dubbel leven te leiden. Enerzijds lijkt het een geïsoleerde overblijver te zijn in een van de ontruimde steden, anderzijds lijkt het een wetenschapper die de gevolgen van de nucleaire ramp op het milieu onderzoekt en mensen kan helpen met een mogelijk vertragend medicijn.
Gedurende het boek leren we meer over hem en zijn onverbroken liefde voor zijn vrouw. De verlaten plaats blijft aan hem en aan zijn vrouw trekken en langzaam ontstaat er een community van overgeblevenen of terugkerende mensen. Allemaal op zoek naar een thuis op deze ontheemde plek. “Maar goed dat er wodka bestaan. En dat we niks weten.”

Het boek snijdt een ontzettend belangrijk onderwerp aan en geeft een realistisch beeld van wat er gebeurt is. Fictie en documentatie lopen door elkaar heen. Het is een mooi boek, maar ook zeer technisch op sommige stukken en bijna zakelijk. Dat maakt het moeilijk te volgen en ingewikkeld om te lezen.
Er lopen verschillende verhaallijnen door elkaar waarin niet veel duidelijk wordt. Dat maakt het moeilijk te volgen en lastig om een gevoel te krijgen bij het verhaal dat ik lees. Het is niet een heel dik boek, dus er is weinig ruimte voor compensatie van het technische deel en de missende informatie door de verhaallijnen die door elkaar lopen.
Halverwege het boek komt er meer duidelijkheid en begint het verhaal intrigerender te worden. Het verlangen van de hoofdpersoon komt langzaam boven drijven. Daarnaast is het boek informatief en vind ik het leerzaam om meer over Tsjernobyl te leren.

“Hij liep met grote passen, waarmee hij uitdrukte dat crises zijn terrein waren. Actie als een manier van leven.”

Sebastián’s beschrijvingen van de besmette landschappen zijn spookachtig, waardoor een sterke sfeer wordt gecreëerd die je onderdompelt in een wereld die zowel bekend als volkomen buitenaards lijkt. Toch kan dit soms overweldigend zijn, waardoor het moeilijk wordt om de diepere thema’s van het verhaal te doorgronden. Zeker in het midden van het boek lijkt het verhaal wat te stagneren en wordt het in de complexiteit een slepend verhaal.
De karakters rondom de hoofdpersoon worden helaas slechts oppervlakkig beschreven. De enorme impact van Tsjernobyl komt in deze levens naar voren en toch is dat in het boek niet echt voelbaar. Er ontstaat door de summiere beschrijving van deze personages geen emotie bij mij als lezer.

Het is wel een thematisch rijk boek over isolatie, verlies en de impact van de mens op de natuur en op elkaar. De omvang van een ramp als deze is niet te bevatten en wordt door het boek wel duidelijker. Een van de sterkste punten van het boek is hoe het de ethische dilemma's aansnijdt die gepaard gaan met het menselijke handelen, onder andere in wetenschappelijk onderzoek. “Vannacht droomde ik dat God boos op me werd en ik vroeg hem niet zo tegen me te doen, zo erg was het toch niet.” De fietser, hoewel hij gedreven wordt door een nobel doel, moet de gevolgen van zijn daden onder ogen zien, en je wordt als lezer uitgedaagd om na te denken over de prijs van menselijke vooruitgang.

‘De fietser van Tsjernobyl’ blijft een fascinerend boek dat belangrijke vragen stelt over verantwoordelijkheid van menselijk handelen, berouw en het verlangen naar een thuis in een gebroken wereld. Sebastián's boek is een waardevolle toevoeging aan de literatuur over Tsjernobyl als een herinnering aan de ramp.
Het is een boek dat uitdaagt. Voor degenen die geïnteresseerd zijn in de snijpunten van geschiedenis, wetenschap en ethiek, biedt dit boek een kijk op wat het betekent om te leven in de schaduw van een ramp.

De fietser van Tsjernobyl van Javier Sebastián Luengo, vertaald door Peter Gelauff en uitgegeven door De Wereldbibliotheek in 2015.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---