De deur

---

​Ik weet alleen op papier wat ik moet doen, in de werkelijkheid kan ik moeilijk passende woorden vinden.

---

Magda Szabó heeft met haar boek ‘De deur’ een absoluut meesterwerk geschreven. ‘De deur’ is gepubliceerd in 1987 en in datzelfde jaar vertaald naar het Nederlands. Het boek is tenenkrommend en haalt het bloed onder je nagels vandaan en tegelijkertijd ontroerend mooi. Szabó heeft een van de meest bijzondere en verwonderlijke relaties ooit weten te creëren in dit boek en uitgediept tot een diepe verbintenis. 

Een Hongaarse schrijfster besluit een huishoudster te nemen om zich beter op het schrijven te kunnen richten en zo ontmoet ze Emerence. “Het schrijven is geen gemakkelijke baas, als we de zinnen niet afmaken, kunnen we ze nooit meer in hun oorspronkelijke kracht voltooien, de spanningsboog van de zinnen wordt verstoord in de nieuwe formulering, hun evenwicht is niet meer zeker.” Emerence is een eigenaardige, koppige en mysterieuze oudere vrouw met een haast mythische uitstraling en absoluut een ongewone huishoudster. Ze bepaalt ten eerste zelf wanneer en voor wie ze werkt, dus wanneer ze er is, dat is altijd de vraag en ze accepteert alleen opdrachten van mensen die ze respecteert.
Haar strengheid, eigenzinnigheid en geheimzinnigheid fascineert en intimideert tegelijkertijd. Ze heeft de touwtjes stevig in handen en dicteert de gang van zaken in het huishouden, in plaats van andersom. Dit leidt tot een enigszins irritante doch fantastische dynamiek tussen de huishoudster en de schrijfster. Zo zegt de schrijfster over Emerence: “Deze vrouw heeft niet alleen geen nationaal bewustzijn, zij heeft geen enkel bewustzijn, haar schitterende brein fonkelt, maar onder de mist. Hoeveel dorst, maar dan dorst naar alles, hoeveel capaciteiten, maar dan voor niets.” Wat in eerste instantie een professionele relatie lijkt, groeit langzaam uit tot een intense en gecompliceerde band tussen de twee vrouwen. 
Het grote mysterie van Emerence is dat niemand haar huis mag betreden en ze ook zeer weinig over zichzelf verteld. Dit blijft een heikel punt in de relatie tussen de twee vrouwen. Heel langzaam leren we Emerence beter kennen en de schrijfster ontwikkelt een diepe bewondering en liefde voor haar. Toch blijft er altijd een zekere afstand en onbegrip tussen hen. Wanneer Emerence uiteindelijk ziek wordt en de schrijfster, uit bezorgdheid, tegen haar wil hulp inschakelt, heeft dit tragische gevolgen. 

De relatie die ontstaat tussen de vrouwen is fascinerend en tenenkrommend. De twee vrouwen verschillen ontzettend van elkaar. Ondanks dat groeien ze snel naar elkaar toe en ontstaat er een wederkerige waardering en liefde. Ze willen echter alles voorkomen om dat te laten merken en uit te spreken. Ze zijn elkaar voortdurend aan het analyseren en hun relatie op zoek naar signalen die ze vanuit hun eigen referentiekader interpreteren waardoor er scheefgroei ontstaat. Ze leren van elkaar en er ontstaat een ongeschreven waardering. “Vandaag weet ik wat ik toen nog niet wist: dat aanhankelijkheid niet op een zachte, beschaafde en evenwichtige manier uitgedrukt kan worden, en dat ik een ander op geen enkele wijze kan voorschrijven in welke vorm die het moet gieten.” Echter het eigen referentiekader blijft en door het gehele boek speelt een soort machtsstrijd over vriendschap tussen de twee vrouwen. En dat is zo verschrikkelijk akelig om te lezen, maar tegelijkertijd zo lief, begaan en mooi.  

“Zij was een voorbeeld voor iedereen, ieders hulp, het model, linnen zakdoeken kwamen uit de zak van haar gesteven schort als duiven, kleine stukjes kandij gehuld in papier, ze was de koningin van de sneeuw, de zekerheid zelf, in de zomer de eerste kers, in de herfst het geluid van neerploffende kastanjes, in de winter de gloeiende bak pompoen, in de lente de eerste knop aan de heg.”

In deze bijzondere verhouding die ontstaat in het verhaal komen een aantal dieperliggende thema’s en motieven naar voren. Hoewel de schrijfster en haar man in principe de werkgever zijn, is het Emerence die de controle heeft. Haar autoritaire houding en onaantastbare principes maken haar de dominante figuur in hun relatie en blijven ze touwtrekken om de controle in handen te krijgen. 
Emerence haar geslotenheid maakt haar mysterieus en intrigerend, maar creëert tegelijkertijd een onoverbrugbare kloof. De deur die ze voor niemand opendoet en de geheimen die ze met zich meedraagt zijn een fysieke en emotionele barrière. Ik vind het mooi om te lezen hoe je iemand goed kunt leren kennen ondanks deze barrière. Toch blijft het de vraag waarom iemand zich gedraagt zoals ze zich gedraagt en is het ook een kwestie van vertrouwen wat in dit verhaal de relatie ook hindert. Emerence’s ware zelf blijft grotendeels verborgen. 
Dat wat we wel weten van Emerence haar achtergrond en ervaringen is dat ze zijn getekend door oorlog en verlies. Haar onverzettelijke houding en eigenaardige morele code komen voort uit een verleden van pijn. Ze is zowel een slachtoffer als een overlever, en haar onbuigzaamheid is zowel haar kracht als haar zwakte. 
De schrijfster worstelt daarnaast met schuldgevoelens over haar eigen acties en nalatigheid. Had ze Emerence’s keuzes moeten respecteren, of was ingrijpen noodzakelijk? “Een mens weet niet altijd wanneer hij iets onvergefelijke doet, maar als hij zoiets doet, heeft hij er toch een vermoeden van.” Dit boek stelt je voor een moreel dilemma: is bemoeienis met iemand anders altijd gerechtvaardigd, ook als het uit liefde voortkomt of wanneer je vanuit alle goede wil alleen maar wilt helpen?

Wat ik het meest lastige vond om te lezen in deze relatie tussen de twee vrouwen was het herkenbare gedrag. De gedachtengang van de schrijfster waarin ze de relatie analyseert, waarbij je later in het boek leert herkennen dat Emerence met eenzelfde soort twijfels en gedachten heeft gewerkt. “Wie is er niet eenzaam, zou ik wel eens willen weten, ook degenen die iemand hebben zijn eenzaam, alleen hebben ze het niet door.” De schrijfster denkt veel en besluit dan het niet aan Emerence te vertellen en haar onwetend te laten. Toch had ze graag iets willen zeggen en delen, maar doet dit niet uit wraak doen, niet wetende of het de ander wat doet en daarmee eigenlijk meer zichzelf kwellen dan de ander. 

Szabó schrijft ingetogen, persoonlijk, intiem met ruimte voor reflectie en verwarring en verwondering. Haar zinnen en beelden spreken en brengen machtige emoties met zich mee. Het is een verhaal van een uiterst gespannen en turbulente relatie die zich langzaam en contemplatief opbouwt. Heel subtiel wordt met de gelaagdheid van de personages en de onderlinge interacties een verhaal gecreëerd door Szabó. Langzaam wordt je het raadsel van Emerence haar leven binnengetrokken, waarbij elke onthulling nieuwe vragen oproept in plaats van definitieve antwoorden.

Niet voor niets is Szabó de grootste en succesvolste schrijfster uit Hongarije van de twintigste eeuw. ‘De deur’ is een meeslepende en aangrijpende roman die je dwingt om na te denken over morele verantwoordelijkheid, de grenzen van vriendschap en de complexiteit van menselijke relaties. Ze slaagt erin om een intiem en universeel verhaal te vertellen dat lang blijft nazinderen. 
Voor iedereen die houdt van literatuur dat een wonderlijk portret van de menselijke ziel verbeeld is ‘De deur’ een absolute aanrader. Het boek confronteert je met de ongrijpbaarheid van anderen en onze eigen gedachten die maar blijven ratelen en de dynamiek groots en meeslepend maken en de tragiek van onbedoelde gevolgen. Magda Szabó’s meesterwerk verdient dan ook een vaste plek binnen de wereldliteratuur en zal nog generaties lang lezers blijven intrigeren.

“Vrolijkheid houdt je geest fris, van het tegenovergestelde raak je uitgeput.”

De deur van Magda Szabó, vertaald door Anikó Daróczi en Ellen Hennink en uitgegeven door Promotheus in 2017. 

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link. 

---