De kille nachten van de jeugd

---

Ik luister naar de woelingen in mijn binnenste. Ik wil me voor allerlei dingen openstellen, ergens heen rennen, de wereld omvatten.

---

Tezer Özlü, een iconische stem uit de Turkse literatuur, schreef met ‘De kille nachten van de jeugd’ een aangrijpende, poëtische roman. Ze heeft het heel bewust als roman gepubliceerd, toch lijkt het dicht bij een autobiografie te liggen. Net als haar hoofdpersoon worstelde Özlü met depressie en bracht ze tijd door in psychiatrische instellingen. Haar ervaringen met de Turkse samenleving, evenals haar affiniteit met Europese literatuur, zijn prominent aanwezig.
Dit boek, oorspronkelijk gepubliceerd in 1980, was het debuut van Özlü. Het weerspiegelt een rauw en eerlijk beeld van de worstelingen van een vrouw die probeert haar eigen stem te vinden in een wereld die doordrenkt is van patriarchale structuren en mentale kwetsbaarheid.

Het boek beschrijft fragmentarisch de mentale worsteling van een jonge vrouw in een patriarchale maatschappij en politiek onrustig klimaat. We volgen de worsteling van het leven waarin ze balanceert tussen geestelijke vrijheid en de beperkingen van haar omgeving. Het verhaal speelt zich af in psychiatrische instellingen, verstilde huizen waarin Özlü’s hoofdpersonage worstelt met haar identiteit, depressie en een verlangen naar ultieme vrijheid en geluk. “Wat een immens geluk om een ander leven in te stappen.” In flashbacks en beschouwende passages leren we over haar jeugd, de band met haar familie, de steun van vrienden en haar zoektocht naar betekenis in een leven dat vaak leeg aanvoelt.

Özlü wisselt haar korte, krachtige zinnen af met poëtisch beeldende beschrijvingen die een emotionele lading dragen. Haar taalgebruik is direct, maar bevat voor de oplettende lezer een diepe symboliek die de ruimte laat voor interpretatie. De fragmentarische opbouw van het boek versterkt het gevoel van desoriëntatie, wat je als lezer een goede ervaring geeft van haar chaotische gedachten.
De fragmentarische stijl zorgt er ook voor dat in een dit korte boek weinig detail naar voren gaat en het voor de lezer minder goed te volgen is. Het mist daarmee voor mij diepgang die wel in de thematiek heel mooi naar voren kan komen. Het is verwarrend en ontoegankelijk door de fragmentarische stijl.
De tijd loopt kris kras door elkaar. “Het leven wordt voor ons gezet als een vreemd element dat nu enkel begrepen en verstaan dient te worden, maar waarvan het beleven, het afdalen in de realiteit is uitgesteld tot later jaren.” Het zorgt er echter voor dat wie de roman leest begrijpt dat het moment dat wordt beleefd niet per se het heden hoeft te zijn.

De sfeer in het boek is onmiskenbaar melancholisch, maar niet zonder schoonheid. De beschrijvingen van de natuur, de stad en het innerlijke leven van de protagonist zijn rijk en beeldend. Je dwaalt door een droomlandschap waarin de grenzen tussen realiteit en verbeelding vervagen.

Voor de hoofdpersoon die we in dit boek volgen zijn boeken en kunst een toevluchtsoord voor haar. De verwijzingen naar schrijvers zoals Kafka en Pavese fungeren niet alleen als inspiratie, maar ook als spiegel voor haar eigen worstelingen.
Het boek bevat een sterke verwijzing naar Europese schrijvers zoals Kafka en Pavese. De dood, liefde en kunst zijn terugkerende thema’s, waarmee ze haar innerlijke chaos probeert te ordenen.

De kracht van het boek zit voor mij in de meeslepende en heldere beschrijving van het leven met geestesziekte. De fragmentarische stijl draagt bij aan het voelen van de chaotische gedachten. En wat Özlü ontzettend goed doet is het duidelijk beschrijven van een leven met depressie als ze het vergelijkt met haar vrienden. “In hun wereld bereikt uitbundigheid niet de graad van gekte. In hun wereld verandert neerslachtigheid niet in doodsangst, en ook niet in een doodswens. Zij hebben altijd zin om te eten. Ze eten regelmatig. Zij leven niet op golven van enthousiasme in euforie of het voedsel is. Zij geloven in hun werk. Zij verdedigen de opstand maar proberen ondertussen hun positie in bepaalde orde te handhaven. Zij trouwen niet met het gemak waarmee je op de bus stapt, scheiden niet zoals je weer uitstapt.”

De beschrijvingen van de elektroshocktherapie die ze ondergaat tot aan coma aan toe zijn beangstigend. Wat een verschrikkelijke behandeling waar veel mensen helaas aan blootgesteld zijn. Ze beschrijft het als naar de dood en weer terug tijdens de behandelingen. Volledig in de war en van de wereld. “Wat me beter maakt is de grote, diepe angst van de mogelijkheid nogmaals in zo’n kliniek te worden opgesloten.” Een verschrikkelijk angstige gedachtengang die gelukkig tot een mooi nieuw leven leidt.

Maar er zit meer achter deze debuutroman als we het tegen het licht houden van de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in Turkije in het korte leven van Özlü. In de vele angstige en verwarrende ervaringen die de hoofdpersoon meemaakt in het boek ontstaat een angstige vergelijking. In één zin benoemt ze dat haar broer opgepakt wordt. De elektroshocks waaraan zij wordt blootgesteld, worden ook toegepast op politieke gevangenen van die tijd. Op angstaanjagende en subtiele wijze legt ze de gruwelijke daden bloot.
Zolang Özlü heeft geleefd is het onrustig geweest in Turkije. Er is drie maal een staatsgreep geweest, haar aanwezigheid bij ‘de bloedige 1 mei’, haar broer die opgepakt wordt zijn ingrijpend. Iets wat nooit meer vergeten wordt en ook generaties doorwerkt in een zoektocht naar vaste grond onder de voeten. Iets wat in het boek ook aan de beschreven wordt in de zoektocht en rondzwervingen door steden en in relaties.

Ze maakt ruimte om de sociale normen en waarden van de Turkse maatschappij aan de orde te stellen, voornamelijk door de seksuele moraal die voor Turkse vrouwen gold in die tijd. Özlü reflecteert in haar debuutroman op de rol van vrouwen in een samenleving die hen vaak beperkt tot traditionele rollen. Ze onderscheid zich met deze roman van haar tijdgenoten door ook de gevolgen van de politieke ontwikkelingen en onrust binnenshuis te beschrijven. De hoofdpersoon verlangt naar vrijheid, zowel fysiek als mentaal, maar voelt zich constant gevangen in conventies en verwachtingen. “Dan wil ik de wolken verdrijven, de zon in mijn handen nemen, met de kinderen over de heuvels rennen, de bomen, de wind, de zon, de regen, de mensen samen met hen beleven.” Deze spanning vormt de ruggengraat van het verhaal. De mannen vertrekken allemaal naar grote en mooie steden, studeren aan de universiteit en zij worstelt zich verder door het leven.

Bij de beschrijving van het boek staat op de binnenflap: “Het is een beeldende, levendige en ontstellende roman, een pleidooi om het leven te omarmen in al zijn complexiteit , verwardheid en vrolijkheid.” Tijdens het lezen wordt ik echter moedeloos en troosteloos van het verhaal. Ik wil met een dekentje op de bank kruipen. Misschien verwarren ze het verlangen een vreemde man te omhelzen met levendigheid.
Het boek eindigt vrolijker en levendiger waarbij ze het leven omarmt. De weg daarnaartoe is echter zwaar en lang voor zo’n kort boek. De zwaarmoedige toon vraagt een emotionele investering van jou als lezer.
Alles loopt door elkaar, leven en sterven, ontmoetingen en eenzaamheid. Met een gelukkig  en lichtvoetiger einde. “Wat een verrukking om in het voortstromende leven te verkeren!”
Van diep ongelukkig, wanhopig zoekend naar de antwoorden en het geluk van het leven naar het vinden van tevredenheid in het moment en daarmee geluk. Vanuit alles wat ze heeft meegemaakt het leven leren waarderen en ontspannen in de aard van tevredenheid. Alles doet ertoe en niets gaat voorbij. “Het leven is vervuld van ongebreidelde hartstochten. Tegelijk met de liefde voor het leven groeit en rijpt ook de gewenning aan de dood. Krijgt mooie kanten. Zo ontspannen als ik deze liefde kan laten gaan, zo ontspannen, zo mooi moet ik ook het leven laten gaan. Ik moet mijn liefde verzadigd en wel overdragen.”

Een verwarrende en chaotische roman tegen de achtergrond van een complexe samenleving met voortdurende onrust en chaos in een dwalende en beangstigende zoektocht naar geluk. Spreekt het je aan? Maak dan kennis met Tezer Özlü en haar iconische stem in de Turkse literatuur.

De kille nachten van de jeugd van Tezer Özlü, vertaald door Hanneke van der Heijden en uitgegeven door Jurgen Maas in 2024.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---