Duivels

---

Als je de hele wereld wilt veroveren, moet je eerst jezelf overwinnen

---

Duivels , ook wel boze geesten of demonen genoemd is een provocerend boek van Russische schrijver Fjodor Dostojevski. Aan complexiteit geen tekort in het boek Duivels van Dostojevski. Ruim 700 pagina’s met een wirwar aan personages die in een kort tijdsbestek van slechts drie weken een heleboel gebeurtenissen in gang weten te zetten in het burgerlijk-feodale Rusland. Dostojevski schreef Duivels in 1871, geïnspireerd door de moord van een verrader uit eigen gelederen in de revolutionaire beweging in Rusland. Ondanks dat het boek 50 jaar voor de revolutie geschreven is, voel je door het gehele boek al de kiemen van een opstand en zindert het boek van de eerste tekenen en verwachtingen van een nieuw Rusland, een bevrijding en nieuwe start.

Het verhaal speelt zich af in een provinciestad vlak bij Sint-Petersburg. Het begint met de idyllische, maar bijzondere relatie tussen Varvara Stavrogina en Stepan Verchovenski. Hij als voormalig lector aan de universiteit van Petersburg woont nu in een vleugel van haar landgoed, zij onderhoudt hem en het is duidelijk dat ze van elkaar houden.
Na een zachte en lieftallige introductie neemt de verteller ons mee de stad in, langs de sociëteit, naar de buitenwijken. Daar ontmoeten we in het huis van Fillipov een breed scala aan vreemde snuiters. De vertroebelde ideologieën van deze ontnuchterende figuren wordt langzaam onthuld. Met iedere letter die je leest dring je dieper door in de rottende kern van het verhaal, en wordt je met je neus op de smerige werkelijkheid gedrukt.
In intensieve gesprekken ontstaat het beeld van gekwelde en getroebleerde geesten van Kirillov en Sjatov en de anarchistische revolutionaire plannen en complotten die zij smeden met een intellectueel verwarde Nikolai Stavrogin en charismatische en gretige Pjotr Verchovenski. Ze zijn vastberaden om de bestaande sociale orde te ontwrichten. Lange tijden van voorbereiding, een vreemd scala aan gebeurtenissen en personages die allemaal ergens verbonden zijn met deze tijdsgeest onthullen een vervreemdend idee van hoe het leven zou kunnen zijn in de stad. Langzaam worden de destructieve gevolgen van politieke en ideologische manipulatie duidelijk en drijft het diverse personages tot wanhopige daden. Geestdrijverij, samenzwering, terrorisme, moord en zelfmoord leiden tot een chaotische gedroomde vrijheid.

Het is een boek waarin het nihilisme en de dood van God een gang naar waanzin, ontbinding en dood vormen. Moord, zelfmoord en vele gekruiste belangen en intriges vormen een complex verhaal over vraagstukken rond macht, corruptie, geloof, en verraad. Je zoekt naar de belangen over en weer, ontdekt intriges en bevindt je in een algehele staat van verwarring net als een aantal van de figuren. Je beweegt tussen de kracht, rust en schoonheid van het vastgestelde idee in de Russische samenleving en de revolutionaire ideologie. Gespleten tussen de verschillende personages.

Nihilisme is de overtuiging die de revolutionairen delen. Een overtuiging die door Dotsojevski niet gedeeld wordt. In Duivels laat Dostojevski zien hoe ver sommigen gaan om hun ideologie, hun politieke opvattingen, te verdedigen. Hij legt, met genoeg zwarte humor en ironie, nauwkeurig bloot tot welke buitensporigheden om het even welk fanatisme kan leiden, als een plaag die verrotting van de samenleving tot gevolg heeft. Hij onderzoekt het idee van nihilisme, de aantrekkingskracht van radicale ideologieën en de impact van morele crisis op het individu en de samenleving. Iets wat ook nu nog onverminderd relevant is. Immers: “De wereld is een vat vol gruwelen.”

Ondanks de vele politieke ontwikkelingen, belangen en bewegingen is het boek geen politiek traktaat. Het is een verkenning van de vrije gedachte en de chaos die door vrijheid kan ontstaan. Ook de vuilheid van het verraad en de gedachten, het voortdurend bijstellen van ideeën over de personages en de confrontatie met het egoïsme laten je als lezer stilstaan bij eigen gedachten en aannames.
Waar ik steeds mee bezig ben in mijn hoofd is dat een van de personages Pjotr op een gegeven moment geanalyseerd wordt door een van de andere personages in het boek. Deze zegt over Pjotr dat hij een beeld van iemand vormt in zijn hoofd en deze niet meer bijstelt of laat veranderen, ongeacht wie iemand is of wat die doet. Zijn gevormde beeld is leidend in zijn omgang met deze mensen. En daarmee is hij te bespelen.
Het intrigeert mij en is iets waar we zelf iedere dag mee geconfronteerd worden, hoe vaak stel jij jouw gedachten over iemand bij en wat moet iemand doen om dat beeld te veranderen? En zoals Dostojevski zelf aanhaalt in het boek: “Als er alleen maar schoften bestaan, wat trouwens lulkoek is, dan is er ook geen behoefte aan fatsoenlijke mensen, zo is het toch?”

Hans Boland's vertaling benadrukt de rijke nuances van Dostojevski's taal en brengt de intensiteit en de emotionele diepgang van de originele tekst prachtig over. Boland slaagt erin om de complexe dialogen en de filosofische bespiegelingen toegankelijk te maken zonder afbreuk te doen aan de intensiteit van het origineel. De kracht van deze vertaling ligt in het vermogen om de subtiele ironie en de tragische ironie van Dostojevski’s schrijven te behouden. Boland's vertaalwerk zorgt ervoor dat de lezer direct betrokken is bij de existentiële worstelingen van de personages.

Het is een complex en provocerend boek van Dostojevski wat de chaos door vrijheid in een schrikbarend verhaal verkent. Er ontvouwt zich gedurende het boek een web van relaties en mensen die samen leiden tot een grote, chaotische en verwarrende ontknoping waarin de personages zelf ook de weg kwijt zijn. De langzame opbouw sleept je mee in het verhaal en de intriges in de stad. Het is onmogelijk om een kant te kiezen en je wordt heen en weer geslingerd tussen de goedzakken en de lastpakken.
Ik heb ontzettend genoten van het lezen van dit boek, van kwaad tot meelevend en van verdrietig tot vreugdevol, Dostojevski laat het je ervaren met een heerlijke ironische ondertoon. Rijk gevuld met humor is dit een boek dat iedereen zou moeten lezen om de gevaren en de schoonheid van een land en volk met ideologieën te leren begrijpen.

Duivels van Fjodor Dostojevski, vertaald door Hans Boland en uitgegeven door Athenaeum-Polak & Van Gennep in 2017.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---