Een blinde bij zonsopgang

---

Als jullie zo goed willen zijn mij niet te vergeten, dan ben ik onsterfelijk.

---

Je moet wel gaan houden van Friedrich Hebbel bij het lezen van ‘Een blinde bij zonsopgang’. Hebbel heeft langdurig, oprecht een uitgebreid dagboek bijgehouden van zijn leven wat uiteindelijk meer dan 1350 pagina’s omvatte. Het dagboek is gevuld met zijn ervaringen, persoonlijke bedenkingen en korte notities en aforismen. In boek 198 in de reeks van Privé domein maken we kennis met een aantal door Klaus Siegel geselecteerde fragmenten uit de dagboeken van Hebbel.

“Er zijn heel wat mensen tegen wie ik niet eerlijk ben. Ik kan het ook niet zijn, want ze zouden me niet begrijpen, en wat nog erger is: ze zouden denken dat ze me wel begrepen.”

Hebbel kent een armoedige en ongelukkige jeugd waarna hij zich als kunstenaar ontwikkelt. “Op dit ernstige uur koester ik geen andere wens en bede dan dat onfortuinlijke omstandigheden mij niet zullen beletten de krachten te ontplooien die ik in mijn hart meen te bespeuren.” We kennen hem van toneelstukken als Maria Magdalena, ]udith, Herodes und Marianne en daarmee heeft hij zijn reputatie gevestigd. In zijn dagboek vertelt hij over persoonlijke gebeurtenissen, leven en dood, zijn reizen, ontmoetingen en de toenmalige literaire wereld en politiek. Daarnaast schrijft hij ook korte notities, aforismen, maximen en zinsspreuken in zijn dagboek die het een zeer vermakelijk boek maken om te lezen.

“Zichzelf kan men geen raadsel opgeven.”

Friedrich Hebbel is niet heel oud geworden met zijn 51 jaar (1913-1963), maar bij het lezen van zijn dagboeken verwonder ik mij erover hoe één man in één leven zoveel wist te zijn en te doen. Hij was de grootste dichter van zijn tijd, een van de belangrijkste toneelschrijvers en een populaire romanschrijver. Hij was vader van meerdere kinderen, heeft gereisd, is de liefde van zijn leven tegengekomen en heeft al die tijd zijn dagboeken vanaf 23 maart 1835 bijgehouden.

“De tijd is een parodie op alle voorafgaande.”

Hebbel heeft hard gewerkt om zijn plek als kunstenaar te kunnen bemachtigen. Toch blijft hij afhankelijk van anderen om te voorzien in eten en onderdak wat bij hem ook regelmatig bedenkingen opriep. “Mijn talent is te groot om het te onderdrukken en te klein om al basis voor mijn bestaan te kunnen dienen.” Hij weet het hoofd boven water te houden dankzij de doorgrondende liefde van Elise Lensing, een vrouw met wie hij wisselvallig een relatie had en twee kinderen mee heeft gekregen. Mistroostigheid en een sombere diepzinnigheid kenmerken deze tijd in Hebbels leven. “Door mijn karakter is mijn leven al bij voorbaat tot mislukking gedoemd. Misschien moet het geluk niets van me hebben omdat het beseft dat er met mij toch niets valt te beginnen.” Aan zelfbeklag geen gebrek in zijn dagboeken.
Zijn keerpunt in het leven komt na de ontmoeting met Christine Enghaus, de gevierde toneelspeelster, die zijn vrouw werd. “Soms denk ik wel eens dat een onbedorven vrouwelijk wezen me misschien nog zou kunnen redden.” Een inspiratiebron voor Hebbel met een groot hart die Elise omarmt en betrekt in hun leven. Hier ontstaat tevens een omslag in het lezen van het boek. Niet alleen schrijft Hebbel minder in zijn dagboeken, ook de mistroostigheid en het zelfbeklag lijkt te verminderen en Hebbel ontdekt het geluk. “Als ik nu maar kan vasthouden wat ik heb, dat zou me vervullen met oneindige tevredenheid.”

“Mensen staat erop dat je bruto van hen houdt, niet netto.”

In zijn dagboek spreekt Hebbel veelal rechtstreeks tot zichzelf, wat zijn overpeinzingen nog intiemer en eerlijker maakt. Het geeft vrijheid om te schrijven in een boek wat niet bedoeld is voor publicatie. Toch kan hij het ook niet laten om te overdenken wat er mogelijk met zijn dagboeken gaat gebeuren na zijn dood. In sommige passages schrijft hij zijn biograaf alvast aan bij het begin van de zin: “Ten behoeve van mijn biografie”.
Hebbel begint al jong met zijn dagboeken, toch is hij vanaf het begin al bezig met de mogelijke publicatie. “Ik begin dit cahier niet met de vooropgezette bedoeling mijn toekomstige biograaf ermee te plezieren, ofschoon ik gezien mijn kansen onsterfelijk te worden er zeker van kan zijn dat me een biograaf ten deel zal vallen.”
Door het gehele boek heen filosofeert Hebbel ook regelmatig over de grote onderwerpen als de dood, het leven, de liefde en nog veel meer. Hij redeneert door en probeert duidelijkheid te krijgen op het effect van deze grote onderwerpen op het zielenleven.

“Liefde wil bezitten en wie niet lief kan hebben, kan zich niet geven, maar zich hooguit opofferen!”

Naast de inkijk in zijn bedenkingen en ervaringen, zijn brieven en omzwervingen, gebruikt Hebbel het dagboek ook om te oefenen met zijn aforismen en maximen. Het boek is gevuld met een aantal rake, logische en leuke bedenkingen waar niemand omheen kan. Het zet aan tot zelfkritisch nadenken.

“Tot aan zijn dood kan ieder mens het zonder spijs en drank stellen; men noemt dit evenwel verhongeren.”

Het leest als een fragmentarische tekst die in zijn geheel bij elkaar lijkt te passen en aan het denken zet. Zo is het soms wat lastiger om zijn gedachtengang wijs te worden. Hebbel schrijft met een scherpe geest die door een goed observatievermogen de aforismen treffend opschrijft. Hij onderschrijft het belang van kunst om de plaats van het individu in de wereld voor iedereen te kunnen beschrijven en tonen.

“Je moet je was niet aan een regenboog willen ophangen.”

Hebbels dagboeken zijn geestig, diepzinnig, oprecht en ontwapenend. Ze bestaan uit treffende inzichten en wonderlijke observaties naast de beschrijvingen van zijn dagelijkse overdenkingen en belevingen. In brieven, reisverslagen, ontboezemingen en overdenkingen leren we Hebbel kennen. Ik heb ontzettend genoten, gelachen en met tranen in de ogen gelezen. Het is een fantastische spiegel voor iedereen en een boekhouding van het zielenleven.

“De jongeling eist van de dag dat hij iets oplevert, de man is allang tevreden als hij hem maar niets afpakt.”

Een blinde bij zonsopgang van Friedrich Hebbel, vertaald door Klaus Siegel en uitgegeven door De Arbeiderspers in 1995.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---