Een kamer voor jezelf

---

Je moet je best doen alle persoonlijke en toevallige indrukken af te gieten om zo tot de pure vloeistof te komen, de etherische olie van de waarheid.

---

Ik pak graag een boek uit de boekenkast wat mij op dat moment aanspreekt of waar ik zin in heb en daarbij onderzoek ik meestal niet waar het boek over gaat. Ik begin gewoon lekker met lezen en laat mij verrassen en dat is zeker gelukt bij het boek ‘Een kamer voor jezelf’ van Virginia Woolf. ‘Een kamer voor jezelf’ is het zevende fictieve boek wat Virginia Woolf in 1929 uitbrengt en waarmee ze een statement maakt voor de vrouwelijke schrijfster. Ze maakt met dit boek alle verwachtingen die ik van haar heb waar en ik heb het met heel veel plezier, interesse en verwondering gelezen.

“Als het om boeken gaat, weet iedereen dat het lastig is om er een waarderingsetiket op te plakken dat niet loslaat.”

Uiteraard heb ik bepaalde beelden en verwachtingen bij boeken van Virginia Woolf, of zoals zij het noemt, een waarderingsetiket. Dit boek is echter een feministisch essay en die had ik niet zien aankomen. En dat terwijl ‘Een kamer voor jezelf’ vaak wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke werken in de feministische literatuur.
Het essay is gebaseerd op een reeks lezingen die Woolf gaf aan vrouwelijke studenten aan de universiteit van Cambridge, een enscenering die in de introductie door Woolf wordt geschetst. Het essay onderzoekt en stelt belangrijke vragen bij de ontplooiing van vrouwelijke kunstenaars, specifieker schrijfsters. Ze maakt het belang van de maatschappelijke bijdrage van vrouwen duidelijk. Ze schetst ook de maatschappelijke beperkingen vanuit de historie tot in de toekomst die vrouwen hebben en mogelijk gaan weerhouden van artistieke en intellectuele vrijheid.

De stelling die Woolf aanneemt in het boek is relatief simpel en tegelijkertijd metaforisch; een vrouw heeft geld en een eigen kamer nodig om in te schrijven. “Als de vrouw wilde schrijven, moest ze dat in de gezamenlijke huiskamer doen.” Ze heeft de vrijheid, ruimte en tijd alleen nodig, een plek voor haarzelf, om haar artistieke en intellectuele werk te ontplooien. Vanuit historie benadrukt Woolf hoe eeuwen van economische onafhankelijkheid en zorg voor het gezin en andere maatschappelijke verwachtingen vrouwen ervan hebben weerhouden om hun potentieel te benutten.

Woolf belicht deze stelling vanuit verschillende oogpunten. In haar argumentatie verweeft ze onder andere persoonlijke observaties en historische analyses. De redenatie komt daarmee ook vanuit haar eigen perspectief, het perspectief van een welgestelde, witte vrouw in een specifiek tijdperk, is gestoeld. Dit kleurt het essay uiteraard wel. Maar met dit perspectief geeft dit boek een fantastisch inkijkje geeft in het leven en denken van Woolf. Ook belicht ze alle kanten met respect voor iedereen, zoals de rol van de man in de artistieke en intellectuele vrijheid van de vrouw. “Om een kunstwerk tot stand te brengen, moet er geestelijke samenwerking plaatsvinden tussen de vrouw en de man.”

Om haar punt duidelijk te maken komt ze met het hypothetische karakter van Judith Shakespeare, de fictieve zus van William Shakespeare. “Vrouwen hebben de afgelopen eeuwen dienstgedaan als spiegels met de magische en verrukkelijke macht mannen twee keer zo groot als hun natuurlijke afmeting te laten reflecteren. Zonder die macht zou de aarde waarschijnlijk nog steeds uit moeras en oerwoud bestaan.” Woolf gebruikt dit voorbeeld om te illustreren hoe een even getalenteerde vrouw als Shakespeare, door sociale en culturele beperkingen, nooit de kans zou hebben gekregen om haar genialiteit te tonen.

Ik vond ‘Een kamer voor jezelf’ heerlijk lezen. Woolf schrijft speels, soms ironisch en veelal poëtisch. Prachtige beschrijvingen en metaforen sieren de pagina’s in een rijk woordenspel. Ze wisselt moeiteloos tussen fictieve verhalen, autobiografische reflecties en filosofische analyses. Haar fantastische beschrijvingen van de natuur, maar ook diners dienen hun doel in het beargumenteren van haar standpunt. “En wat geven we vrouwelijke kunstenaars te eten?” Woolf daagt ons als lezers intellectueel uit zonder belerend te zijn. Onder haar speelse lichtheid schuilt een scherpe kritiek op patriarchale structuren. Haar karakteristieke stijl, die scherpzinnigheid en poëtische kracht combineert, maken het een toegankelijk essay zonder de kracht van haar argumenten tekort te doen.

Toen ik in de introductie las dat het een feministisch essay is, keek ik er tegenop om het te lezen omdat ik vaak ervaar dat feminisme een polariserend effect heeft. Deze aanname van mij haalt Woolf volledig onderuit. “Het zou doodzonde zijn wanneer vrouwen schreven en leefden als mannen of op mannen leken, want als twee verschillende seksen als niet overdreven veel is gezien de veelomvattendheid en verscheidenheid van de wereld, hoe zouden we het dan maar met één moeten redden?” Ze laat mij hier zien hoe het ook kan waarbij ze met respect voor de man een ontzettend krachtig statement maakt voor de vrouw.
Haar humor, lichtheid en beeldende woordenspel maken het luchtig en vrij om te zoeken naar het samenkomen van man en vrouw in kunst in haar wens voor de toekomst van de maatschappij. “Er is geen maatstaf, netjes in stukjes van een centimeter verdeeld, waarmee je de kwaliteit van een goede moeder, de toewijding van een dochter, de trouw van een zusje of de kundigheid van een huishoudster kunt meten.” Een maatschappij waarin mannen en vrouwen beide hun intellectuele en kunstzinnige bijdrage in vrijheid kunnen leveren. Ze onderbouwt dit vanuit diverse hoeken en voegt hier krachtige fictieve verhalen en metaforen aan toe.

De vraag die Woolf haar lezers stelt ter overweging is hoeveel grootse literaire werken en kunstwerken verloren zijn gegaan omdat getalenteerde vrouwen niet de ruimte en mogelijkheden hadden om te schrijven en werken aan hun kunst. “Maar dit zijn lastige vragen die in de schemering van de toekomst liggen.” Woolf roept ons op om na te denken over hoe gender, klasse en andere vormen van ongelijkheid iemands artistieke en intellectuele mogelijkheden beïnvloeden.
De restricties op kunst en uitingen van kunst spelen hierin mee. “Doe uw bibliotheek op slot als u dat nodig vindt; maar er is geen hek, geen slot, geen grendel waarachter uit de vrijheid van mijn geest kunt opsluiten.” Haar pleidooi voor een samenleving waarin iedereen de kans krijgt om zijn of haar talenten te ontwikkelen, blijft een krachtige oproep.

Deze verrassing heeft mij absoluut verwonderd. Ik vond het een fijn boek om te lezen, een mooie kennismaking met Virginia Woolf en een uitdagend en inspirerend werk dat zijn plaats als klassieker van de feministische literatuur meer dan verdient. Haar essay is een pleidooi voor een wereld waarin iedereen toegang heeft tot de middelen en ruimte om zijn of haar intellectuele en artistieke potentieel te verwezenlijken. Een pleidooi wat nog altijd relevant en inspirerend is.

“Ik hoop dat u linksom of rechtsom over genoeg geld zult beschikken om te reizen en niets te doen, om de toekomst of het verleden van de wereld te overdenken, om te dromen over boeken en op straathoeken rond te hangen en de vislijn van uw gedachten diep in de stroom neer te laten.”

Een kamer voor jezelf van Virgina Woolf, vertaald door Monique ter Berg en uitgegeven door Uitgeverij Chaos in 2018.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---