Schrik

---

Ik had een buikje gekregen en voelde me ’s morgens als een verzadigde Perzische kat. Ik voelde me als een schitterende en een tikkeltje vulgaire plaatselijke Casanova.

---

’Schrik’ van Vladimir Makanin is een bizar boek met wonderlijke dialogen waarbij ik soms hardop moet lachen. Makanin schrijft over de kleine lieden in de samenleving en ‘Schrik’ schetst een nieuw psychologisch beeld van een kleine Rus. Het is een beeldrijk en fantastisch geschreven boek waar de vertaling van Gerard Cruys eer aan doet. Met veel humor en een onvoorstelbaar verhaal weet Makanin de kleine lieden in de samenleving tot leven te brengen.

Een klein zonderling exemplaar wat hele bijzondere gewoonten en noden heeft aangewend is Pjotr Petrovitsj Alabin. Vol overgave kan hij de aantrekkingskracht van vele jonge vrouwen die zijn pad kruizen niet weerstaan. Vooral wanneer de maan hoog staat, voelt hij een onweerstaanbaar verlangen om datsja’s binnen te sluipen van al dan niet slapende vrouwen en de liefde met ze te bedrijven. “Natuurlijk heeft de nacht zich nu al in zijn pracht ontplooid. De nachtelijke tijd werd leeg en overbodig: en je kunt je nergens verschuilen bij zo’n maan.” Hij duikelt van het ene romantische avontuur in het andere en dat gaat niet altijd goed.
Na een mislukte escapade laat Petrovitsj zich een aantal weken opnemen in een psychiatrische kliniek. Maar ook daar blijft de maan tegen hem fluisteren en vlamt zijn verlangen weer op. Hij wordt uiteindelijk doorgestuurd naar een modieuze deskundige op het gebied van geile oude mannen. Samen met een aantal andere mannen kijkt hij daar naar saters om bewust te worden van zijn schandelijke gedragingen.
Gedurende de dag en de vroege avonduren mijmert en kletst Petrovitsj met zijn uitstervende generatiegenoten over het leven, de ouderdom en de jeugd. “Oude mannen worden elke keer van minderwaardigheid verdacht, terwijl je hen in feite moet verdenken van jongensachtigheid, van een niet-doorleefde jeugd.” In de herfst van 1993 proberen de communisten in Rusland de macht weer te grijpen. Het loopt allemaal met een sisser af als de maanzieke Pjotr Petrovitsj poedelnaakt op het dak van het door democraten belegerde parlementsgebouw te Moskou voor de ontknoping van deze historische gebeurtenis zorgt.

Wat een heerlijk verwarrend, verwonderend en fijngevoelig verhaal. Makanin heeft een fijne en lekker leesbare schrijfstijl. Er zit luchtigheid in zijn verhaal en diepgang in zijn schrijven. De kracht en creativiteit die hij gebruikt bij het verbeelden van de avonturen van Petrovitsj zijn vakkundig. Zijn schrijfstijl brengt het dieptragische en universele probleem van ouderdom en dood in een onrustig land tot leven. De luchtigheid in het schrijven en de humor die het fijn opgebouwde karakter Petrovitsj met zich meebrengt, zijn een subtiele manier om de waanzin van het leven te onderstrepen. Met een krachtige, beeldrijke taal weet Makanin als geen ander de kleine Rus groots weer te geven.
Een van de grootste troeven van ‘Schrik’ zijn de dialogen. Makanin heeft een ongeëvenaarde gave voor het schrijven van heerlijke en luchtige gesprekken die diepgaand zijn. De woorden onthullen niet alleen de onderlinge dynamiek, maar ook de gedachten, problemen en mijmeringen van de gesprekspartners.

“De zomer is een drinkgelag en daarbij een algeheel wondermiddel. De zomer brengt de scherven bijeen, de zomer lijmt en geneest.”

De verwarmende luchtigheid in het boek is te danken aan onze ‘Kleine Rus’ Petrovitsj, die wellicht het meest optimistische personage genoemd mag worden. Zijn huis is klein en behaaglijk en hij weet het mooie ervan te waarderen. “Het fornuis kijkt weliswaar gedeeltelijk op het toilet uit - kun je eten koken en af en toe een blik op de wc-pot werpen. Een soort memento mori van het vreten.” Zelfs in het ziekenhuis en de psychiatrische inrichting heeft hij het uitstekend naar zijn zin.
Een van de passages die mij bij blijft is als hij met een aantal oude mannen op rij bij de specialist naar schilderijen van saters en nimfen zit te kijken. Diep in gedachten neemt hij er aanstoot aan dat zijn verlangen wordt afgebeeld als de meelijwekkende kwaal van een oud mannetje. Tot er wat rumoer ontstaat bij de andere mannen en Petrovitsj naar het raam wordt geduwd om daar naar buiten te kijken. Hij ziet een nimf die ligt te slapen, zo mooi als worden ze niet eens op de schilderijen weergegeven.

“En dan springen er als vanzelf onmiddellijk prachtige en smerige woordjes naar buiten.”

De humor in het boek komt ook voort uit de slinkse wijze waarop Petrovitsj omgaat met het conflict tussen zijn liefdesdrang en verlangens en de maatschappelijke normen. “Ik probeerde alleen maar deze vrede van de maan op haar over te dragen, rust op haar over te dragen, dit gebrek aan verlangens op haar over te dragen.” Hij speelt hij met verve de vermoorde onschuld en gaat met een ongekende toewijding voor zijn verlangen.
Hij heeft een geliefde op het oog die hij niet meer uit zijn gedachten kan krijgen. Hij dringt in zijn waanzin met haar het parlementsgebouw binnen. Het brengt Petrovitsj in een lastig parket. Met ontzettende bevlogenheid, twijfel en overtuiging doet hij er alles aan om haar zo veilig mogelijk te houden en haar te verleiden. Onder het kapotte dak kiert het maanlicht naar binnen en vlamt zijn onweerstaanbare drang weer op. Hij klimt na een liefdevol avontuurtje naakt op het dak. Daar ziet hij in de verte zijn leeftijdsgenoten staan; verzameld bij een brug staan allemaal witte kopjes.

Het boek is een weergave van een roerige politieke tijd en weet met een vlaag verstandsverbijstering er een luchtige vorm aan te geven zonder de diepgang te verliezen. Petrovitsj heeft het er met zijn vrienden over en het komt zelfs tijdens zijn nachtelijke avonturen terug als een van zijn geliefden de televisie niet uit wil zetten tijdens het liefdesspel.
Het boek begint met het verhaal van de oude mannen bij de brug. Niet wetend dat Petrovitsj daar geen onderdeel van is en op dat moment hele andere avonturen beleefd. Vanuit zijn ouderdom, de gesprekken met zijn generatiegenoten en de onverwachte ontknoping kijkt hij nuchter naar de ontwikkelingen. “Het ontwaakt: geen nieuw Rusland, maar een nieuw regime. Dat is alles. Niks bijzonders, ouwe jongens. Dat komt voor, dat komt overal van tijd tot tijd voor.”

Schrik. De schrik van een man die betrapt en gesnapt wordt tijdens zijn nachtelijke dwalingen door huizen van anderen. De schrik van de oude mannen op de brug bij de gebeurtenissen in 1993 van de communisten. De schrik van het ouder worden. De schrik van de nacht. Allemaal verzacht, verlicht en schitterend door de maan.

“Ik ben opnieuw euforisch: om me heen is het grootste spel van de lamploze maannacht. Fantastisch! Ik kan maar niet genoeg krijgen van deze schitterende nachtelijke weg. Zo zou je moeten leven, zonder die harde, brutale elektrische doorsnijding van de duisternis. Nu pas, in het maanduister, besef ik dat de lampen de nacht als frontchirurgen in stukken snijden. Meer hebben je ogen niet nodig. Onder mijn voeten is de weg goed te onderscheiden: maatwit, helemaal niet vaal. Levend.”

Met prachtige woorden weet Makanin een heerlijk wonderlijk verhaal te vertellen van de grootse Kleine Rus. Het boek leest echt heerlijk en is zeker een aanrader met de prachtige beeldende taal, de heerlijke uitspraken, de diepgaande en luchtige dialogen en de humor door het gehele boek heen.
Een boek vol wijsheden en aandoenlijke momenten en vertellingen. Het is niet een doorsnee onderwerp en Makanin weet dit op een krachtige, vakkundige en luchtige manier te vertalen. Schrik is een maatschappijkritisch en geestig boek. Ik vond het heerlijk om te lezen en heb er ontzettend van genoten en gelachen. Absoluut een aanrader!

“De doorleefde momenten vormen de esthetiek van elke chaos. Je moet dankbaar zijn voor het leven.”

Schrik van Vladimir Makanin, vertaald door Gerard Cruys en uitgegeven door De Arbeiderspers in 2008.

Ben je nieuwsgierig geworden? Dit boek kan je onder andere bestellen via deze link.

---